Имом Аҳмаддан нақл қилинган ривоятда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ковушларини қулоқларига қўйиб, «умматларим ишларни шундай бажарадилар», деб айтган эканлар. Демак, ушбу янгиликнинг ҳам Пайғамбар алайҳиссалом башорат қилган эканлар.
Бугунги кунда ўтаётган ҳар бир кунимизни технологияларсиз тасаввур этиб бўлмайди. Ҳаётимизнинг ҳар жабҳасида, компьютер, интернет, телефон каби воситаларга эҳтиёж сезамиз ва улардан кўплаб мақсадларда фойдаланамиз. Лекин улардан фойдаланиш одобларидан бугунги кунда баъзи бир одамлар бехабар қолгандек гўё. Улардан фойдаланишда одоб-ахлоқ меъёрларидан четлаб кетаётган ёшлар ҳам талайгина, бунинг оқибатида ўсиб келаётган ёшларимизни маънавияти бузилиб, хатто ҳаётига ҳам салбий таъсирини кўрсатмоқда. Ҳозирда ғарбда «оммавий маданият» номи билан «инсоннинг эркинлигини чеклаб бўлмайди, у истаганини қилишга ҳақли» шиорларини олға суриб, маънавиятни яксон қилишга бўлган интилишлар кучаймоқда. Аллоҳ таоло бизга ато этган неъмат ўлароқ фойдаланиш лозим бўлган уяли алоқа телефонлардан ўзларининг ғаразли мақсадларида ёшларнинг маънавияти, эътиқодини бузишга ундовчи восита сифатида фойдаланаётганлар ҳам бор.
Атрофга назар ташлайлик! Аксарият интернет кафелар, кўнгил очар масканлар доим ёшлар билан гавжум. Кўчага чиқар экансиз мазмунсиз соатлаб телефонда сухбат қураётган ёшларимизнинг сарф бўлаётган вақтларига ачиниб кетасиз. Албатта компьютер, интернет, телефон технологияси тараққиётнинг энг илғор маҳсули, уларнинг ижобий тарафлари ҳам кўп. Жумладан, бир неча сонияларда дунё воқеа-ҳодисаларидан воқиф бўлишимиз, узоқдаги яқинимиз билан мулоқот қилишимиз мумкин. Лекин шуни унутмаслик керакки, интернет тармоқларига ва телефонга ҳаддан ортиқ муккасидан кетиш, инсонларни хатти-ҳаракатларида ёки характерларида баъзи бир одатларни келиб чиқариши ва уларнининг маданиятларига салбий таъсир этиши ҳам мумкин. Бу ишларни олдини олиш учун фарзандларимизни ёшликларидан динимизга, маънавий қадриятларимизга муҳаббат руҳида тарбиялашимиз лозим.
Технологиялар ривожланиши билан инсонларни турли алоқа воситаларидан фойдаланишлари одатий кунлик ҳолга айланиб қолди. Мулоқот аввало саломдан бошланади. Демак телефон орқали мулоқот қилишдаги одоблардан биринчиси бу телефон қилганда “да” ёки “ало” эмас, балки “ассалому алайкум” деб саломлашишдир. Бунда телефон қилувчи киши ҳам ўз навбатида ва алайкум ассалом деб жавоб қилмоғи шарт бўлади.
«Нисо» сурасининг 86-оятида Аллоҳ таоло марҳамат қилади: «Қачон сизларга бирон ибора билан салом берилса, сизлар ундан чиройлироқ қилиб алик олинглар ёки (ҳеч бўлмаса) ўша иборани қайтаринглар. Албатта Аллоҳ ҳамма нарсани ҳисобга олгувчи бўлган зотдир».
Ҳадиси шарифларда жаноб Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинаи мунавварага борганларида шаҳар аҳли у зотдан сўрадилар: «Ё Расулуллоҳ, бизнинг шаҳар аҳолисида ўзаро муҳаббат йўқ. Доимо урушлар бўлиб туради. Нима қилсак ўнгланамиз?». Шунда Расули акрам (с.а.в.) мадиналикларга қарата «Орангизда саломни ошкор қилинг» деб таълим бердилар. «Тарихи Табарий»да ёзилишича, Мадинаи мунавварада салом ёйилгандан бир йил ўтиб биронта ҳам урушган одам қолмади. Салом бериш суннат бўлса, унга алик олиш фарздир. Шу ўринда икки киши кўришган вақтида ёши каттароғи ўзидан кичикка биринчи бўлиб “ассалому алайкум” деса, ҳалиги ёши кичик киши ҳам хижолат бўлиб у ҳам “ассалому алайкум” дейди. Баъзи уламолар «Ассалому алайкум»га «Ассалому алайкум» деб жавоб берса бўлади, дейишган. Чунки иккинчи кишининг жавобида сизга ҳам Аллоҳнинг саломи бўлсин, деган ният бор. Лекин энг афзали «Ва алайкум ассалом» дейишликдир. Саломни исрофи бўлмайди, яъни бир киши билан бир кунда бир неча марта гаплашадиган бўлсангиз ҳар гаплашишда саломдан бошлаш одобдандир, лекин биринчи сухбат бошидаги салом билан ҳаққи адо топиб кейингиларда салом бериш шарт эмас.
Илм мажлисларда, дарсда, қабристонларда телефондан бемалол фойдаланиш беодоблик хисобланади.
Телефон дисплейига Аллоҳнинг сифатларидан ёки оят, хадислар расмларини ўрнатиб олиш тавсия этилмайди. Чақирув қўнғироқларига турли саловотларни ўрнатиш эхтиёткорлик талаб қилинади.
Ва яна энг зарурий амал қилиш лозим бўлган ишлардан бу, масжидга кирганда хусусан намоз вақтида телефонни ўчириб ёки товушсиз қилиб қўйиш. Чунки акс ҳолда нафақат атрофидаги намозхонларни хаёлини сочиш балки, ўқиётган оятларда ҳам адашиб кетиш мумкин. Шунинг учун агар намозга киришда телефонни ўчириб қўйиш эсдан чиқиб, намоз вақтида жиринглаб қолса уламоларимиз бир қўлни ишлатиб ўчириш билан намоз бузилмаслигини таъкидлаганлар. Лекин аввало фуқароларимизга масжидда уяли алоқа воситаларидан фойдаланмасликни ўргатишмиз керак. Аллоҳ таоло ҳар қилаётган амалларимизни одобларига ҳам риоя қилиб амал қилмоғимизни барчамизга насиб қилсин!
Анваржон ТОШМАТОВ,
Олтиариқ тумани “Оқ мозор” масжиди имом-хатиби
