Аллоҳ таоло ўзининг комил ҳикмати билан инсон зотини жуфт қилиб яратди. Уларнинг ўртасига улфатчилик ва муҳаббат солиб, оила бўлиб яшашга рағбат пайдо қилади. Инсоният яратилгандан бери Аллоҳ таоло уларни ҳалол йўл билан насл қолдириш, ерда ҳаётни давом эттиришга тарғиб қилади. Ҳозиргача ўтган барча илоҳий шариатларда, жумладан, Ислом шариатида ҳам оила қуриш учун никоҳ жорий қилиниб, зино ҳаром қилинган.
Оила қуриб яшаш – пайғамбарларнинг суннатидир. Жумладан, Пайғамбаримиз алайҳиссалом ҳам бизни никоҳланиб яшашга буюрганлар. Мазҳабимизга кўра мўътадил ҳолатда никоҳланиш – суннатдир. Зеро, Пайғамбаримиз алайҳиссалом шундай марҳамат қиладилар: “Никоҳ менинг суннатимдир, ким суннатимга амал қилмаса, мендан эмас. Уйланинглар, мен умматлар олдида сизларнинг кўпликларингиз билан фахрланаман. Эй ёшлар жамоаси! Сизлардан ким оила боқишга қодир бўлса, уйлансин. Ким нафақага қодир бўлмаса, рўза тутишни лозим тутсин. Чунки у шаҳватни жиловлашдир” (Имом Ибн Можа Оиша разияллоҳу анҳодан ривоят қилганлар).
Ҳаётлари ипидан игнасигача ёритилган ва ўрганилган Пайғамбаримиз бирор марта аёлларини ҳақорат қилиб, урганлари ривоят қилинмаган. Демак, ҳақиқий эркак аввало ўзининг бурчларини бажариб қўяди, кейин аёлидан вазифасини талаб қилади. Сиёсатли эркак оилани ҳақорат ва уришларсиз ҳам бошқара олади.
Бугун Аллоҳга шукрки, аксарият мўмин-мусулмонларнинг оиласи тинч-тотув. Лекин ажримлар ҳам сезиларли даражада кўпайиб бормоқда. Тўғри, уруш чиққан оилада озми, кўпми икки томоннинг ҳам ҳиссаси бўлади, лекин оилани сақлаб қолишда асосий масъулият эркакнинг зиммасида. Оилада келишмовчилик чиқса, эркак жанжал сабабларини мулоҳаза қилиб, бартараф қилиши керак.
Баъзи оилани тўғри бошқаришга ожиз кишилар эса дарров ҳақорат, аёлига қўл кўтаришга ўтадилар ва арзимаган сабаблар билан аёлини талоқ қилишни бошлайди. Аёли отасиникига кетса, шошқалоқ эрнинг дарров ақли кириб, яна ярашгиси келиб қолади.
Баъзи нодон кишилар аёлига бир лафз билан уч талоқ беради ва бу билан ўзи ва бошқаларни ташвишу қийинчиликка қўйиб, қайта ярашиш имконини йўққа чиқаради. Шуни қайта-қайта таъкидлаймизки, бир йўла уч талоқ айтиш гуноҳ, эрта қиёматда бунга жавоб беришга тўғри келади.
Баъзилар оиласи билан қонуний ажрашгандан кейин, яшаш ва ярашиш нияти умуман бўлмаса ҳам талоқ бермай аёлни қийнайди. Сабаби сўралса, талоқ айтсам Арш ларзага келади, гуноҳкор бўламан, дейди. Аслида аёлни на талоқ бермай ва на бирга яшамай зулм қилишнинг гуноҳи талоқ лафзини айтиш гуноҳидан катта. Арш ларзага келади, дегани ҳеч бир сабабсиз, ўринсиз ерда талоқ қилишга тегишли бўлади.
Динимиз ҳукмлари бўйича оилавий ҳаётнинг ҳеч иложи қолмай эр талоқ берса, аёл эрнинг уйида туриб иддасини тугатиши керак. Идда тугаб эр-хотин бир-бирига бегона бўлсада, болаларнинг нафақаси эрнинг зиммасида бўлади. Болалар хоҳ онаси билан кетган бўлсин, хоҳ отаси билан қолган бўлсин фарқи йўқ, ота уларга етарли нафақа бериб туриши керак. Буни бажармаса гуноҳкор бўлади. Агар белгиланган алимент кам бўлса, қўшиб бериши керак. Нафақа бериш ўғил болаларга балоғатга етгунича, қиз болаларга турмушга чиққунича давом этади.
Воқеъликка қарасак, кўп ҳолатда оилада уруш чиқса, эр дарров хотинини кўчага ҳайдайди, идда пайти уй-жой, нафақа билан таъминлаш йўқ, ҳатто аёл олиб кетган болаларга нафақа бериш йўқ. Баъзилар ўз боласи учун алимент тўлашдан қочиш учун минг бир ҳийла ўйлаб топишади.
“Мухтасарул виқоя” китобида: “Болаларнинг нафақаси отасининг зиммасида, унга ҳеч ким бу ишда шерик бўлмайди (яъни, ёрдам бермайди)”, – дейилади.
Демак, ҳозирги кунда тегишли органлар томонидан белгиланаётган нафақалар (алимент)дан ота бош тортиши жоиз эмас, балки боласини моддий ва маънавий жиҳатдан таъминлаш унинг бурчидир. Аҳли аёл ва болаларни нафақа билан таъминлаш Аллоҳ учун қилинса, савоби улуғ ишлардан ҳисобланади. Агар фарзандларини моддий таъминотидан бош тортиш болалар ҳуқуқини поймол қилиш ва уларга зулм қилишдир. Зулм катта гуноҳдир. Зеро улар ожиз тоифа бўлиб, ўзларини ўзлари таъминлай олмайдилар.
Хулоса сўз шуки, оталар ҳамиша нафақа (алимент)ларини ўз вақтида чин кўнгилган чиқариб, ўз оталик бурчини адо этаётганини ҳис этишлари лозим. Имкони бор оталар алиментни ўзи билан кифояланмай, доимо фарзандларини барча эҳтиёжларини вақтида қондириб, бировга муҳтож қилмай, вояга етишига имконият яратиб беришлари, уларни ҳам, ўзлари билан бир уйда яшаб турган фарзандлари билан тенг кўриши, адолатли оталарга бериладиган ажру мукофотларга эришиш пайида бўлишлари ўзларининг икки дунёлари учун манфаатли бўлади. Аксинча, бундан турли ҳийлалар билан бош тортиб фарзандларини нафақаларини, бугунги кунда алиментларини адо этмасалар, қиёматда – айни ўзлари савобга муҳтож бўлган ҳолларида оталар мағлуб бўлиб, яъни хайру савоблари алимент-нафақа тўламас оталар ўрнига ота бўлиб, қийналиб бола тарбия қилган собиқ хотинлари ва отаси томонидан ҳақлари поймол этилган фарзандларига олиб берилиши ҳақиқатдир.
Аллоҳ таоло оилаларимизни тинч-тотув ва фаровон қилсин! Шу оилалардан солиҳ ва халқимизга фойдали инсонлар етишиб чиқишини насиб айласин!
Ҳусниддин домла ТУРСУНЗОДА,
Фарғона шаҳар “Хўжамбердибой” масжиди имом-хатиби
* * *
Alloh taolo oʻzining komil hikmati bilan inson zotini juft qilib yaratdi. Ularning oʻrtasiga ulfatchilik va muhabbat solib, oila boʻlib yashashga ragʻbat paydo qiladi. Insoniyat yaratilgandan beri Alloh taolo ularni halol yoʻl bilan nasl qoldirish, erda hayotni davom ettirishga targʻib qiladi. Hozirgacha oʻtgan barcha ilohiy shariatlarda, jumladan, Islom shariatida ham oila qurish uchun nikoh joriy qilinib, zino harom qilingan.
Oila qurib yashash – paygʻambarlarning sunnatidir. Jumladan, Paygʻambarimiz alayhissalom ham bizni nikohlanib yashashga buyurganlar. Mazhabimizga koʻra moʻ’tadil holatda nikohlanish – sunnatdir. Zero, Paygʻambarimiz alayhissalom shunday marhamat qiladilar: “Nikoh mening sunnatimdir, kim sunnatimga amal qilmasa, mendan emas. Uylaninglar, men ummatlar oldida sizlarning koʻpliklaringiz bilan faxrlanaman. Ey yoshlar jamoasi! Sizlardan kim oila boqishga qodir boʻlsa, uylansin. Kim nafaqaga qodir boʻlmasa, roʻza tutishni lozim tutsin. Chunki u shahvatni jilovlashdir” (Imom Ibn Moja Oisha raziyallohu anhodan rivoyat qilganlar).
Hayotlari ipidan ignasigacha yoritilgan va oʻrganilgan Paygʻambarimiz biror marta ayollarini haqorat qilib, urganlari rivoyat qilinmagan. Demak, haqiqiy erkak avvalo oʻzining burchlarini bajarib qoʻyadi, keyin ayolidan vazifasini talab qiladi. Siyosatli erkak oilani haqorat va urishlarsiz ham boshqara oladi.
Bugun Allohga shukrki, aksariyat moʻmin-musulmonlarning oilasi tinch-totuv. Lekin ajrimlar ham sezilarli darajada koʻpayib bormoqda. Toʻgʻri, urush chiqqan oilada ozmi, koʻpmi ikki tomonning ham hissasi boʻladi, lekin oilani saqlab qolishda asosiy mas’uliyat erkakning zimmasida. Oilada kelishmovchilik chiqsa, erkak janjal sabablarini mulohaza qilib, bartaraf qilishi kerak.
Ba’zi oilani toʻgʻri boshqarishga ojiz kishilar esa darrov haqorat, ayoliga qoʻl koʻtarishga oʻtadilar va arzimagan sabablar bilan ayolini taloq qilishni boshlaydi. Ayoli otasinikiga ketsa, shoshqaloq erning darrov aqli kirib, yana yarashgisi kelib qoladi.
Ba’zi nodon kishilar ayoliga bir lafz bilan uch taloq beradi va bu bilan oʻzi va boshqalarni tashvishu qiyinchilikka qoʻyib, qayta yarashish imkonini yoʻqqa chiqaradi. Shuni qayta-qayta ta’kidlaymizki, bir yoʻla uch taloq aytish gunoh, erta qiyomatda bunga javob berishga toʻgʻri keladi.
Ba’zilar oilasi bilan qonuniy ajrashgandan keyin, yashash va yarashish niyati umuman boʻlmasa ham taloq bermay ayolni qiynaydi. Sababi soʻralsa, taloq aytsam Arsh larzaga keladi, gunohkor boʻlaman, deydi. Aslida ayolni na taloq bermay va na birga yashamay zulm qilishning gunohi taloq lafzini aytish gunohidan katta. Arsh larzaga keladi, degani hech bir sababsiz, oʻrinsiz erda taloq qilishga tegishli boʻladi.
Dinimiz hukmlari boʻyicha oilaviy hayotning hech iloji qolmay er taloq bersa, ayol erning uyida turib iddasini tugatishi kerak. Idda tugab er-xotin bir-biriga begona boʻlsada, bolalarning nafaqasi erning zimmasida boʻladi. Bolalar xoh onasi bilan ketgan boʻlsin, xoh otasi bilan qolgan boʻlsin farqi yoʻq, ota ularga etarli nafaqa berib turishi kerak. Buni bajarmasa gunohkor boʻladi. Agar belgilangan aliment kam boʻlsa, qoʻshib berishi kerak. Nafaqa berish oʻgʻil bolalarga balogʻatga etgunicha, qiz bolalarga turmushga chiqqunicha davom etadi.
Voqe’likka qarasak, koʻp holatda oilada urush chiqsa, er darrov xotinini koʻchaga haydaydi, idda payti uy-joy, nafaqa bilan ta’minlash yoʻq, hatto ayol olib ketgan bolalarga nafaqa berish yoʻq. Ba’zilar oʻz bolasi uchun aliment toʻlashdan qochish uchun ming bir hiyla oʻylab topishadi.
“Muxtasarul viqoya” kitobida: “Bolalarning nafaqasi otasining zimmasida, unga hech kim bu ishda sherik boʻlmaydi (ya’ni, yordam bermaydi)”, – deyiladi.
Demak, hozirgi kunda tegishli organlar tomonidan belgilanayotgan nafaqalar (aliment)dan ota bosh tortishi joiz emas, balki bolasini moddiy va ma’naviy jihatdan ta’minlash uning burchidir. Ahli ayol va bolalarni nafaqa bilan ta’minlash Alloh uchun qilinsa, savobi ulugʻ ishlardan hisoblanadi. Agar farzandlarini moddiy ta’minotidan bosh tortish bolalar huquqini poymol qilish va ularga zulm qilishdir. Zulm katta gunohdir. Zero ular ojiz toifa boʻlib, oʻzlarini oʻzlari ta’minlay olmaydilar.
Xulosa soʻz shuki, otalar hamisha nafaqa (aliment)larini oʻz vaqtida chin koʻngilgan chiqarib, oʻz otalik burchini ado etayotganini his etishlari lozim. Imkoni bor otalar alimentni oʻzi bilan kifoyalanmay, doimo farzandlarini barcha ehtiyojlarini vaqtida qondirib, birovga muhtoj qilmay, voyaga etishiga imkoniyat yaratib berishlari, ularni ham, oʻzlari bilan bir uyda yashab turgan farzandlari bilan teng koʻrishi, adolatli otalarga beriladigan ajru mukofotlarga erishish payida boʻlishlari oʻzlarining ikki dunyolari uchun manfaatli boʻladi. Aksincha, bundan turli hiylalar bilan bosh tortib farzandlarini nafaqalarini, bugungi kunda alimentlarini ado etmasalar, qiyomatda – ayni oʻzlari savobga muhtoj boʻlgan hollarida otalar magʻlub boʻlib, ya’ni xayru savoblari aliment-nafaqa toʻlamas otalar oʻrniga ota boʻlib, qiynalib bola tarbiya qilgan sobiq xotinlari va otasi tomonidan haqlari poymol etilgan farzandlariga olib berilishi haqiqatdir.
Alloh taolo oilalarimizni tinch-totuv va farovon qilsin! Shu oilalardan solih va xalqimizga foydali insonlar etishib chiqishini nasib aylasin!
Husniddin domla TURSUNZODA,
Fargʻona shahar “Xoʻjamberdiboy” masjidi imom-xatibi
