Жарир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам «Ким Исломда гўзал суннат пайдо қилса ва ундан кейин ўша суннатга амал қилинса, унга ўшанга амал қилганлар ажрига ўхшаш ажр, уларнинг ажридан бирор нарса ноқис қилинмаган ҳолда ёзилиб туради. Ким Исломда бир ёмон суннат пайдо қилса ва ундан кейин ўша суннатга амал қилинса, унга ҳам ўша амал қилганлар гуноҳига ўхшаш гуноҳ, уларнинг гуноҳларидан бирор нарса ноқис қилинмаган ҳолда ёзилиб туради » дедилар.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ушбу ҳадисларидан Исломда суннат пайдо қилиш мумкинлигини, ўша пайдо бўладиган суннат яхшими ёки ёмон бўлиши мумкинлигини билиб олмоқдамиз.
Бу нарсага бироз эҳтиёт бўлиб ёндошмоқ лозим. Кўпгина кишилар ушбу нозик масалада нотўғри тушунчаларга бориб қолишлари ҳам мумкин. Доимо Ислом дини мукаммал дин, унда ҳаётдаги ҳар бир масаланинг ечимини топишимиз турган гап, деймиз. Энди эса, Исломда яхши ёки ёмон янгилик пайдо қилиш мумкин, демоқдамиз. Ёмон янгилик тушунарли, динга хилоф иш ёмон янгилик бўлади. Буни ҳамма қоралайди. Аммо яхши янгиликни қандоқ тушунишимиз мумкин? Агар у мумкин бўлса, демак, Исломда камчилик борми? Ёки ёмон ҳам, яхши ҳам янгилик бўлиши мумкин эмасми?
Баъзи бир кишилар охирги саволга Исломда ёмон ҳам, яхши ҳам янгилик бўлиши мумкин эмас, деб жавоб берадилар. Улар ўзларининг бу фикрларига Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «ҳар бир бидъат залолатдир, ҳар бир залолат дўзахдадир», деган ҳадисларини далил қилиб келитрадилар.
«Бидъат» дегани эса, «янги пайдо бўлган нарса» маъносини англатади. Ҳозирги пайтда бизнинг аҳолимиз орасида таъзиялардаги 20, 40 маросимлари ёки зиёратлардаги нотўғри ишлар ва ҳоказо ишлар бидъатдир. Чунки бу ишлар шариат чегарсидан ташқаридаги ишлар. Нотўғри эътиқоддаги кишилар эса ҳамма нарса Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам даврларида қандоқ бўлса, шундай бўлиши керак, дейдилар.
Аҳли сунна ва жамоа мазҳабининг уламолари эса ушбу биз ўргнаётган ҳадиси шариф « ҳар бир бидъат залолатдир» ҳадисини тафсир қилиб келаётганини айтадилар. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам “Ҳар бир бидъат залолатдир» деган ҳадисларида ёмон бидъатни кўзда тутганлар. Уни ушбу ҳадисдан тушуниб оламиз дейдилар. Дастлаб Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳар бир бидъат залолатдир, ҳар бир залолат дўзахдадир», деб умумий равишда айтдилар. Кейин эса, янги пайдо бўладиган нарсалар яхши ёки ёмон бўлиши мумкинлигини ушбу биз юқорида айтган ҳадиси шарифда баён қилидлар. Демак, «ҳар бир бидъат залолатдир », ҳадисида ёмон бидъат кўзда тутилган.
Энди Исломда яхши янгилик пайдо қилиш мумкин бўлса, Ислом мукаммал дин, деган гапимизга тўғри келади, деган саволга ўтайлик.
Ислом руҳини тушунмайдиган баъзи кишилар учун бу камчилик, нуқсон бўлиб туюлиши мумкин. Лекин аслида эса, бу Исломнинг баркамоллигидандир. Қуръон ва суннатда шариатнинг руҳи, асосий қоидалар тўла-тўкис баён этилгандир. Масалан: Қуръони каримда фақат ҳаром нарсалар зикр этилган ёки ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаром нарсаларни айтиб ўтганлар. Бу чегара – яъни қолгани ҳалол дегани. Яъни қолган ҳалол нарсалар санаб ўтилмади. Чунки инсонга ақл берилган ўзи англаб, ўлчаб амал қилаверади.
Назиржон Қўчқаров,
Наманган тумани «Умарбой хожи» жоме масжид имом-хатиби
* * *
Jarir ibn Abdulloh roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam «Kim Islomda go‘zal sunnat paydo qilsa va undan keyin o‘sha sunnatga amal qilinsa, unga o‘shanga amal qilganlar ajriga o‘xshash ajr, ularning ajridan biror narsa noqis qilinmagan holda yozilib turadi. Kim Islomda bir yomon sunnat paydo qilsa va undan keyin o‘sha sunnatga amal qilinsa, unga ham o‘sha amal qilganlar gunohiga o‘xshash gunoh, ularning gunohlaridan biror narsa noqis qilinmagan holda yozilib turadi » dedilar.
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallamning ushbu hadislaridan Islomda sunnat paydo qilish mumkinligini, o‘sha paydo bo‘ladigan sunnat yaxshimi yoki yomon bo‘lishi mumkinligini bilib olmoqdamiz.
Bu narsaga biroz ehtiyot bo‘lib yondoshmoq lozim. Ko‘pgina kishilar ushbu nozik masalada noto‘g‘ri tushunchalarga borib qolishlari ham mumkin. Doimo Islom dini mukammal din, unda hayotdagi har bir masalaning yechimini topishimiz turgan gap, deymiz. Endi esa, Islomda yaxshi yoki yomon yangilik paydo qilish mumkin, demoqdamiz. Yomon yangilik tushunarli, dinga xilof ish yomon yangilik bo‘ladi. Buni hamma qoralaydi. Ammo yaxshi yangilikni qandoq tushunishimiz mumkin? Agar u mumkin bo‘lsa, demak, Islomda kamchilik bormi? Yoki yomon ham, yaxshi ham yangilik bo‘lishi mumkin emasmi?
Ba’zi bir kishilar oxirgi savolga Islomda yomon ham, yaxshi ham yangilik bo‘lishi mumkin emas, deb javob beradilar. Ular o‘zlarining bu fikrlariga Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning «har bir bid’at zalolatdir, har bir zalolat do‘zaxdadir», degan hadislarini dalil qilib kelitradilar.
«Bid’at» degani esa, «yangi paydo bo‘lgan narsa» ma’nosini anglatadi. Hozirgi paytda bizning aholimiz orasida ta’ziyalardagi 20, 40 marosimlari yoki ziyoratlardagi noto‘g‘ri ishlar va hokazo ishlar bid’atdir. Chunki bu ishlar shariat chegarsidan tashqaridagi ishlar. Noto‘g‘ri e’tiqoddagi kishilar esa hamma narsa Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam davrlarida qandoq bo‘lsa, shunday bo‘lishi kerak, deydilar.
Ahli sunna va jamoa mazhabining ulamolari esa ushbu biz o‘rgnayotgan hadisi sharif « har bir bid’at zalolatdir» hadisini tafsir qilib kelayotganini aytadilar. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam “Har bir bid’at zalolatdir» degan hadislarida yomon bid’atni ko‘zda tutganlar. Uni ushbu hadisdan tushunib olamiz deydilar. Dastlab Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: «Har bir bid’at zalolatdir, har bir zalolat do‘zaxdadir», deb umumiy ravishda aytdilar. Keyin esa, yangi paydo bo‘ladigan narsalar yaxshi yoki yomon bo‘lishi mumkinligini ushbu biz yuqorida aytgan hadisi sharifda bayon qilidlar. Demak, «har bir bid’at zalolatdir », hadisida yomon bid’at ko‘zda tutilgan.
Endi Islomda yaxshi yangilik paydo qilish mumkin bo‘lsa, Islom mukammal din, degan gapimizga to‘g‘ri keladi, degan savolga o‘taylik.
Islom ruhini tushunmaydigan ba’zi kishilar uchun bu kamchilik, nuqson bo‘lib tuyulishi mumkin. Lekin aslida esa, bu Islomning barkamolligidandir. Qur’on va sunnatda shariatning ruhi, asosiy qoidalar to‘la-to‘kis bayon etilgandir. Masalan: Qur’oni karimda faqat harom narsalar zikr etilgan yoki hadisda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam harom narsalarni aytib o‘tganlar. Bu chegara – ya’ni qolgani halol degani. Ya’ni qolgan halol narsalar sanab o‘tilmadi. Chunki insonga aql berilgan o‘zi anglab, o‘lchab amal qilaveradi.
Nazirjon Qo‘chqarov,
Namangan tumani «Umarboy xoji» jome masjid imom-xatibi
