Бугунги кунда ақида масаласида баъзи бир интернетдаги “Салафий”лар даъватчиси, жумладан Абдуллоҳ Зуфар томонидан Аллоҳнинг муташобиҳ исми сифатларига нотўғри талқин қилинганига кўзим тушиб қолди. Гўё у-бу масалани “қазо ва қадарда Расулимиз тортишманглар, шунга буюрилганмисизлар?” деган танбеҳларини келтириб қиёс қилибди.
Афсуски, бу қиёс усул тилида “мақис” билан “мақисун алайҳ” иллати бир хил эмаслигини бечора билмабди. Қадар – бу Аллоҳнинг сири, унга банда ҳар қанча уринмасин, ақли шариат хабар берганидан ортиғига етмайди. Лекин Аллоҳнинг сифатлари масаласи ундай эмас. Шунинг учун Умматнинг пешвоси бўлган саҳоба ва тобеъин ҳамда табаа тобеъинлар бу масалада фикрларини айтганлар.
Улуғ тобеъин Абу Муҳаммад Саъид ибн Мусайяб ибн Ҳазн Махзумий раҳматуллоҳи алайҳ (94-ҳижрий санада вафот этган) айтадилар:
نقول: استوى بلا كيف ولا نثبت مكان لأن الله كان قبل خلق المكان والآن على ما كان قبل
У зот “қаердалик”сиз истиво қилган деймиз. Маконни исбот қилмаймиз. Чунки Аллоҳ маконни яратишидан олдин ҳам бор эди ва ҳозир ҳам олдин қандай бўлса ўшандай (Абул Қосим Ҳиндий, “Ал баён фий шарҳи сифотир Раҳмон”).
Улуғ саҳоба Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу шундай деганлар:
كان الله و لا مكان و هو الآن على ما كان
“Аллоҳ таоло бирор макон ҳали мавжуд бўлмаган вақтда ҳам бор эди, У олдин қандай бўлса, ҳозир худди ўшандайдир” (Абу Мансур Бағдодий, “Ал фарқу байнал фирақ”).
Салафий-ваҳҳобийларнинг айни шу мавзудаги ақидасига қарши салаф ва халаф уламоларининг сўзларидан юзлаб далиллар келтириш мумкин. Аммо юқоридаги жавоблар етарли деб умид қиламиз.
Салафийлар яхши билиб олсинларки, муташобиҳ нассларда тафвиз йўлини ихтиёр этган салафи солиҳлар ва Имом Мотуридий ҳазратлари бирорта ҳам муташобиҳ исм ва сифатни буткул номаълум деган эмас! Уларнинг наздида муташобиҳ исм ҳамда сифатлар маълум ва Аллоҳнинг зотида қоимдир. Уларнинг кайфиятини, васфи қандай эканлигини тасвирлаш мавзусига чуқур кирилмайди ва кайфияти Аллоҳнинг Ўзига ҳавола этилади. Аллоҳ Ўзи таълим берганидек:
وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا
“Унинг таъвилини Аллоҳдан бошқа ҳеч ким билмас. Илмда собит бўлганлар эса, унга иймон келтирдик, барчаси Роббимиз ҳузуридандир, дерлар” (Оли Имрон сураси, 7-оят).
Шунингдек, Имом Ашъарий раҳимаҳуллоҳ ва у киши каби таъвил йўлини танлаган халафлар ҳам Аллоҳнинг муташобиҳ исм ва сифатлари аслини таъвил қилмаганлар. Аксинча, асли муташобиҳ Аллоҳнинг Ўзига маълум ҳолида собит бўлиб, унинг васфи “авомуннос”ни ташбиҳ ақидасидан эҳтиётлаш учун таъвил қилинади, деганлар. Салафийлар эса мотуридийларни таътилчи, жаҳмийликда ашъарийларни таҳрифчиликда айблашмоқда! Қани инсоф?!
Аслида, тафвиз ва таъвил таълимоти салафи солиҳлардан кейинги умматга етказилган соф ва энг тўғри таълимотдир. Салафийлар ўйлаганидек бидъат ва залолат эмас!
Саҳоба ва тобеинларнинг деярли ҳаммалари асл сифатни Аллоҳга исбот этган ҳолда васфини ҳам Аллоҳнинг Ўзига ҳавола этганлар. Юқорида келтириб ўтилгани каби саҳобалар “авомуннос”ни ташбиҳ ақидасидан сақлаш бўлган. Абдуллоҳ Зуфар кабилар бўлса, буни на саҳоба, на тобеъинлар қилмаган дейиши нотўғри фикр. Зеро юқорида саҳобалар ва тобеъинлар таъвиллари келтирилди.
Юнусхон МАМАРАСУЛОВ,
Тошлоқ тумани бош имом-хатиби