Исломнинг гўзал ахлоқларидан бири бу беҳуда-бекорчи сўзлардан тилни тийишдир. Буни ҳадиси шарифда Сарвари коинот Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилганлар:
“Ўзига кераксиз нарсани тарк қилиш, киши Исломининг гўзаллигидандир”
Яъни, беҳуда нарсаларни, у хоҳ сўз бўлсин, хоҳ у амал бўлсин – мусулмон киши ўша нарсани қилмаслиги бу ахлоқининг гўзаллигидан далолат қилади. Ислом динини ҳақиқатини англаган бўлади.
Мусулмон киши оғзидан ортиқча бекорчи сўз чиқармасин. Динига фойдали гапларнигина гапириши, бирон фикр айтишдан аввал унинг оқибатини ўйлаши, фойда-зарарини мулоҳаза қилиши лозим. Агар бефойда бўлса, ундай сўздан ўзини тийиши, агарда фойдали бўлса ҳам мабодо шу сўзни айтса, ундан кўра фойдалироғи қолиб кетмасмикин, деб тафаккур қилиши ва у сўзни зое кетказмаслиги керак. Дилдаги нарсани тилнинг ҳаракатидан билиб олиш мумкин, чунки соҳиби хоҳласа ҳам, хоҳламаса ҳам, тил қалбдаги асрорлардан хабар беради. Яҳё ибн Маоз айтадилар: “Қалблар ҳам қозон каби ичидаги бор нарса билан қайнаб туради, тиллар эса, унинг чўмичидир. Бирон киши гапираётганида унга назар солиб тургин, чунки унинг тили қалбида бор нарсани олиб чиқади. Хуллас, дилнинг таъмини баён қилади”. Яъни, тил чўмичи билан қозондаги таом мазаси билингани каби, инсоннинг қалбидаги нарсани гапидан билиб олиш мумкин.
Ва яна бир ҳадисда айтилганидек: “Ким сукут сақласа, нажот топади”.
Қуръонда Аллоҳ таоло мусулмон киши ўзаро ҳамсуҳбат бўлганда чиройли одобда бўлишини буюраяпти:
“Менинг бандаларимга айт, (ўзаро сўзлашганда) яхши сўзларни сўзласинлар. Албатта, шайтон уларнинг орасига душманлик солиб туради ва албатта, шайтон инсонга очиқ душмандир”[1]
Дарҳақиқат, ҳаётимизда учрайдиган ҳолат кўп эътибор берганмизки, қўпол одамларнинг дўстлари жуда кам бўлади. улар ўзларининг ёмон муомаласи билан бор дўстларини ҳам йўқотадилар. Оятга кўра, шайтон инсонларни ширинсўз бўлишдан узоқлаштириб, шу йўл билан уларнинг орасига душманлик солиши ва шунинг натижасида лаъин икки тараф орасини бузиш учун, уларнинг қалбларига бир-бирларига нисбатан васваса солади. Кейин улар бир-бирларини камситувчи, таҳқирловчи сўзлар билан ҳақоратлайдилар ва охир оқибат жанжал билан тугаб, орадаги дўстликка барҳам топади. Бир оғиз ширинсўз ишлатилмагани учун.
“Ким тилини сақласа, Аллоҳ таоло айбларини беркитади. Ким ғазабини бошқара олса, Аллоҳ таоло азобидан сақлайди. Ким Аллоҳ таолодан кечирим сўраса, Аллоҳ таоло узрини қабул қилади”.
Суфёни Саврий айтадилар: “Менга камоннинг ўқини отгани тили билан отгандан кўра яхшироқ. Чунки тилинг хато қилмайди, аммо ўқни отса гоҳида хато кетади”.
Инсон зоти, яъни сизу биз мукаллафмиздир. Ҳар бир сўзимиз ва ишимиз учун эрта қиёматда жавоб берамиз. Аллоҳ таоло Ўзининг китобида:
مَا يَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ
“(Инсон) бирор сўз айтмас, магар (айтса ҳам) олдида ҳозиру нозир (фаришта)лар бор (у сўзни ёзиб олурлар)”[2].
Имом Нававий айтадилар: “Билгинки, вояга етган ҳар бир инсон барча сўзлардан тилини тийиши лозим, фақат фойдали гапларнигина айтиш керак. Мабодо бирон сўз фойда ҳам, зарар ҳам келтирмайдигани маълум бўлса, ундай сўздан ўзини сақламоқлик суннатдир. Чунки бундай мубоҳ – ҳеч зарарсиз сўзлар ҳам гоҳо ҳаром ёки макруҳ ишларга сабабчи бўлиб қолади. Салафи солиҳлар ҳаттоки “Кун иссиқ ёки кун совуқ” каби сўзларни ҳам аввал мулоҳаза қилиб сўнгра айтар эдилар”.
Абу Ҳурайра (р.а.) айтадилар: “Гапнинг ортиқчасида яхшилик йўқ”.
Абу Дардо (р.а.) айтадилар: “Икки қулоғингни оғзингдан сақла. Оз гапириб, кўп эшитишинг учун сенга битта оғизу иккита қулоқ берилган”.
Тилни тийиш ҳақида Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг бир неча ҳадислари бор:
“Ким менга икки оёғи орасидаги нарсанинг ва икки жағи орасидаги нарсанинг кафолатини берса, мен унга жаннатнинг кафолатини бераман”
“Кимнинг гапи кўпайса, хатоси ҳам кўпаяди. Кимни гуноҳи кўпайса, дўзахга тушиши бор. Ким Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирса, яхши нарсаларни гапирсин ёки жим ўтирсин”.
Анваржон ТОШМАТОВ,
Олтиариқ тумани “Оқмозор” масжиди имом-хатиби