إنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا
“…Исрофгарлар шайтонларнинг биродарларидир. Шайтон эса, Парвардигорига нисбатан ўта ношукур эди”.
Муқаддас динимизда ҳамма берилган неъматларга шукр қилиш буюрилган. Исрофдан қайтарилган, исроф катта гуноҳлардан саналади. Исроф сўзининг маъноси – неъматни ноўрин жойга сарфлашдир. Қуръони каримда исрофга йўл қўйган қавмларга келган офатлар баён қилинган. Бу ҳолат Моида сурасининг қуйидаги оятларида ўз ифодасини топган. Исо алайҳиссаломнинг қавмлари у зотдан осмондан дастурхон туширишини сўрадилар:
إِذْ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ هَلْ يَسْتَطِيعُ رَبُّكَ أَنْ يُنَزِّلَ عَلَيْنَا مَائِدَةً مِنَ السَّمَاءِ قَالَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ
Ҳаворийлар: «Эй, Исо ибн Марям! Раббинг бизга осмондан бир дастурхон нозил қила оладими?» – деганларида, (Исо): «Агар мўмин бўлсангиз, Аллоҳдан қўрқингиз!» – деганини (ҳам) эсланг!
(Ҳаворийлар ўн икки нафар солиҳ мўминлар бўлиб, Исо (а.с.)нинг энг яқин ёрдамчилари бўлган)
قَالُوا نُرِيدُ أَنْ نَأْكُلَ مِنْهَا وَتَطْمَئِنَّ قُلُوبُنَا وَنَعْلَمَ أَنْ قَدْ صَدَقْتَنَا وَنَكُونَ عَلَيْهَا مِنَ الشَّاهِدِينَ
Улар дедилар: «Биз ундан (зиёфатдан) еб, кўнглимиз хотиржам бўлишини ва сенинг ростгўйлигингни билиб, (сўнгра) унга (дастурхонга) гувоҳлик беришни истаймиз».
Яъни ўзимиздан кейинги авлодга дастурхон тушганлиги тўғрисида гувоҳлик бермоқчимиз.
قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا أَنْزِلْ عَلَيْنَا مَائِدَةً مِنَ السَّمَاءِ تَكُونُ لَنَا عِيدًا لِأَوَّلِنَا وَآَخِرِنَا وَآَيَةً مِنْكَ وَارْزُقْنَا وَأَنْتَ خَيرُ الرَّازِقِينَ
Исо ибн Марям деди: «Эй, Раббимиз – Аллоҳ! Бизга осмондан (бир) дастурхон туширгинки, у аввалу охиримиз учун байрам ҳамда Сендан (бизга) мўъжиза бўлсин. Бизни (ундан) ризқлантир! Сен ризқлантирувчиларнинг яхшисидирсан».
قَالَ اللَّهُ إِنِّي مُنَزِّلُهَا عَلَيْكُمْ فَمَنْ يَكْفُرْ بَعْدُ مِنْكُمْ فَإِنِّي أُعَذِّبُهُ عَذَابًا لَا أُعَذِّبُهُ أَحَدًا مِنَ الْعَالَمِينَ
Аллоҳ деди: «Мен уни сизларга туширувчиман. (Лекин) кимки (шундан) кейин (ҳам) куфрга кетса, уни шу қадар азоблайманки, бутун оламда ҳеч кимни ундай азобламаган бўлурман».
Осмондан дастурхон туширилгандан кейин ҳам куфрда бўлганларга Аллоҳ таоло ҳеч кимга берилмаган жазони берди. Уларни чўчқаларга айлантириб қўйди, деган ривоят машҳур. Лекин Ҳасан Басрий билан Мужоҳид ибн Жабр дастурхон нозил қилинмаган, чунки улар унинг шукрини қила олмасдан Аллоҳнинг азобига дучор бўлиб қолмайлик, деб қўрқиб талабларидан қайтишган, деганлар. Қолган муфассирлар дастурхон тушган, деб таъкидлаганлар. Имом Термизий (рҳ.) келтирган ҳадисда: “Дастурхон тушгач, Исо (а.с.) ундаги нон ва гўштдан ейишга, лекин эртанги кунга олиб қўймасликка буюрганлар. Қавмлари бунга риоя қилмагач, мазкур жазо берилган” дейилади. Гўштдан бошқа нарсалар нозил қилинган, деган ривоят ҳам бор. Мазкур жазони олганлар уч кундан сўнг ҳалок бўлганлар.
(Баъзи муфассирлар айтадики: «У неъмат дастурхони тушиб турди, кейин баъзиларининг ношкурлигидан тўхтаб қолди. Саксонга яқин киши тўнғиз ва маймунга айландилар)
Муҳтарам азизлар! Аллоҳ таоло қадимда исрофга йўл қўйган қавмларнинг аянчли оқибатини баён қилиш билан бизларни огоҳлантиради. Ўзимиз касб-хунар ёки тижорат орқали топган мол-дунёларимизни кўнглимиз хоҳлаганича ноўрин жойларга сарф қилишимиз ҳам исроф бўлади. Хусусан, тўй-маросимлардаги дабдабабозликлар, риёкорликлар ва хўжакўрсинликларнинг ҳаммаси исрофдир. Баъзан бир киши юз, юз эллик килолаб энг қиммат гуручларда ош дамлаб ўзини кўрсатиш учун халққа егизади. Бу қилган риёкорликларини эҳсон деб ҳисолайди. Лекин муҳтож бўлган бирорта яқин қариндоши ёки маҳалладаги кам таъминланганлар ёрдам сўраб келса, “ўпка”сини кўрсатади. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Зиёфатларнинг энг ёмони фақат тўқларгина йиғилган зиёфатдир”, – деганлар. Яхшиямки, Аллоҳ таоло Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳурматларидан хасф (ер ютиши) ва масх (инсонни ҳайвонга айланиб қолиши)ни бу умматдан олиб ташлади. Бўлмаса баъзи одамлар ўтмишдаги каби бошқа махлуққа айланиб қолар эдилар. Хасф (ер ютиши) ва масх(инсонни ҳайвонга айланиб қолиши)ни бу умматдан олиб ташланиши азоб йўқ дегани эмас, балки Аллоҳ таоло исроф қилувчиларни дунёда неъматдан маҳрум қилиш билан жазоласа, охиратда эса аламли азоб билан азоблайди.
Аллоҳ таоло ҳаммаларимизни исрофгар бўлиб қолишдан сақласин!
Тафсир китоблари асосида
Қўқон шаҳар “Зайнул-Обидин” масжиди имом-хатиби
Абдулқуддус Исақов тайёрлади.
