Инсон меҳр-оқибат фарзанди. У узоқ кўришмаган одамларини соғиниб, қўмсаб яшайди. Бу соғинчнинг тафтини босиш учун уларни йўқлаб туради. Одамлар бир-бирлари билан тез-тез учрашиб, борди-келди қилиб, ҳар ҳил ўтиришлар, зиёфатлар ва маъракалар ташкил қилиб, меҳмондорчилик, ўзаро йўқлов кабиларни амалга оширадилар. Шунинг учун ҳам, муборак динимизда силаи раҳм, яъни ўзаро қариндошлик алоқалари ва меҳмондўстлик фазилати йўлга қўйилган. Инсон дунёдан ўтиб кетган ота-оналарини, ўз яқинларини, қариндош-уруғларини ҳам соғинади. Шунинг учун, шариатимизда қабрларни зиёрат қилиш мустаҳаб ва жоиз амаллардан ҳисобланади. Қабр зиёратининг яна бир хусусияти шуки, у инсонни ким эканини ва дунёдаги ўрнини, Аллоҳ ҳузуридаги бурчини эслатиб туради. Қабр зиёратига даъват қиладиган энг машҳур ва саҳиҳ бўлган ҳадиси шарифлар мавжуд бўлиб, уларда қабр зиёратининг хосияти ҳақида бундай дейилади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилдилар:
“Мен сизларни қабрлар зиёратидан қайтарган эдим. Энди, уларни зиёрат қилаверинглар! Чунки, у охиратни эслатади, сизларга ўлимни эсга солади. Зиёрат қилаверинглар. Чунки, у қалбни юмшатади, кўзни ёшлантиради. Чунки, сизларга унда ибрат бор. У дунёда парҳезкор қилиб қўяди” (Муслим, Термизий, Абу Довуд, Ибн Можа, Ҳоким, Табароний ривоятлари).
Имом ан-Насоий раҳимаҳуллоҳ ривоят қилишларича, қабрлар зиёратининг фазилати сифатида: “Уларнинг зиёрати сизларга яхшиликни зиёда қилади”, дейилган.
Демак, юқоридаги мазкур ҳадиси шарифдан қабрларни зиёрат қилишда зиёрат қилувчига асосан иккита фойда борлиги маълум бўлади:
Биринчиси, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Қабр зиёрати охиратни эслатади, дунёда бандани зохидлардан қилади”, деганлар. Яъни, охиратни эслатиб, дунёга ҳирс қўйишдан сақлайди. Инсон зиёратга бориб, ўзини ўнглайди, дунёнинг бир ўткинчи эканлигини эслайди, одамзотдан ўзи қилган яхшиликлари қолишини англайди. Тўпланган мол-дунё инсонга вафо қилмаслиги, бу дунёдан уни олиб кета олмаслиги, фақатгина инсоннинг хайрли амаллари қолиши зиёрат асносида кўнгилдан ўтади.
Иккинчиси, қабр зиёрати Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтганларидек, “Қалбни юмшатади, кўзни ёшлантиради”. Халқимизда: “Кўнглинг чўкса, бозорга бор! Кўнглинг кўтарилса, мозорга бор!”, деган нақл бор. Инсон ҳаётда ўзи билмаган ҳолда манманликка, кибру ҳавога берилиб қолиши мумкин. Инсон ўз айбу нуқсонларини гоҳида кўрмай қолади. Шунинг учун ундай одамларга қабр зиёрати жуда фойдали.
Қабристонга зиёратга борган кишига қуйидаги одобларга амал қилиш лозим бўлади:
- Дунё машғулотларини тарк этиб, охиратни ўйлаш;
- Қабр аҳлларига салом бериш;
- Қабристонда виқор билан, сокин юриш;
- Қабрларни босмаслик, уларнинг устига ўтирмаслик;
- Зиёрат қилмоқчи бўлган қабрга оёқ тарафдан келиб, ўнг тарафига туриш ва унга юзланиб, қабрга орқа қилган ҳолда салом бериш;
- Тик туриб дуо қилиш (Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам «Бақиъ» қабристонига чиққанларида шундай қилганлар);
- Марҳумларнинг яхши сифатларини эсга олиш;
- Ўзини сарҳисоб қилиш, қабрга қанчалар тайёр эканини ўйлаш;
- Зиёратдан қайтишда вазмин, тафаккур ва тадаббурда қайтиш;
Қабристонда қуйидаги ишлар мумкин эмас:
- Қабрга чироқ, шам, олов ёқиш;
- Қабрдаги маййитдан шифо, ҳожат сўраш;
- Бола кокилини аташ ширкка яқин гуноҳдир. Зеро, бундай ишлар Аллоҳ таолодан бошқадан ҳожат сўраш демакдир.
- Қабр тоши ва темирларини ўпиш;
- Латта боғлаш;
- Қабрни айланиб тавоф қилиш;
- Қабр ёнида суратга тушиш;
- Баланд-баланд овозда, хушчақчақ гаплашиш;
- Қабр бошида таом қолдириб кетиш;
- Еб-ичиш;
- Уввос солиб, айтиб йиғлаш жоиз эмас, чунки бу билан маййитга озор бериб қўйиш мумкин.
Файзуллоҳ АБДУРАҲМОНОВ,
Фарғона шаҳар “Аҳмаджон қори” масжиди имом-хатиби