12.03.2020 йил санасида жойланди
Энг авввало, “кибр”нинг маъносини билиб олсак: “кибр, такаббурлик, кибриё» сўзлари луғатда “катталик” маъносини билдиради ва ўзини бошқалардан катта устун ва афзал ҳисоблаш сифатида эса шахсга нисбатан ишлатилади. Кибрга Пайғамбаримиз «Кибр ҳақни инкор қилиш ва одамларни ҳақир санаш» деб таъриф берганлар.
“Кибр” Қуръони каримда ҳам бир неча жойда мазамматланган ёмон иллатлардандир. Аввало кибр қилган бу – Шайтон алайи лаънадир. У кибр сабабли Аллоҳнинг даргоҳидан абадий қувилди. Бу ҳақида Қуръони каримда шундай дейилади: «Эсла! Фаришталарга одамга сажда қилинглар, деганимизни. Бас, сажда қилдилар, фақат иблис бош тортди, мутакаббирлик қилди ва кофирлардан бўлди» (Бақара сураси, 34-оят)*.
(Оятдаги “сажда” маъноси Аллоҳ таолони буюруғи ва Аллоҳ таолонинг улуғ ижодини табриклаш шу билан бирга Аллоҳ томонидан махлуқотлар ичида инсонни улуғлашлик маъносида бўлган).
Бу ояти каримадаги кибрни Иблис одатидан экани ва уни оқибати аянчли якун топгани тўғрисида баён қилинди. Иблисга Аллоҳ томонидан шунчалар катта мартаба ва кенг имкониятлар берилдики, бундай имконият бошқа махлуқотларга берилмаган эди. Аллоҳ таоло Иблисга осмону ерга эгалик ва ҳатто жаннатни қўриқловчи фаришталарни теппасидан раҳбарлик ҳуқуқини ҳам берган эди. У фаришталар раиси ва илм тўғрисидан улуғи ҳам эди. Ривоятларда келтирилишича, унинг қўл остида етмиш минг фаришта ҳозиру нозир эди. У хоҳласа осмонда, хоҳласа ерда ва хоҳласа жаннатда Аллоҳга ибодат қилиб, сажда бажо келтирар эди. Шу ҳолатда саксон минг йил ибодат қилди ҳатто осмон, ер ва жаннатда у сажда қилмаган жой қолмади. Кунларнинг бирида Иблисда (ужиб) ўз-ўзидан фахрланиш пайдо бўлди. У ўзича Аллоҳ менга шунча имкониятларни берди. Бу менинг шунга лойиқ эканимдан деб ўйлади. Зоҳиру ботинни, ҳозиру ғоибни билувчи, ҳамма нарсани аввалдан ва кейинни ҳам билувчи зот Аллоҳ таолога унинг ҳолати маълум эди. Шу сабабли Иблис ҳамма нарсадан маҳрум бўлиб, унинг ҳолатини биров орзу ҳам қилмайдиган даражага етди.
Мана шу ўринда бир тафаккур қилиб кўрайлик, кибр қилиш оқибати нималарга олиб келади. Бизларга берилган илм, бойлик, мартаба ва ҳатто насл-насаб ҳам ким томонидан берилди? Шу неъматларни Аллоҳ хоҳласа бошқага ҳам бериши мумкин эдику?! Сизу биздаги мужассам неъматлар ҳақиқий эгаси ким? Бу неъматлар бизга нима учун берилди? Биз бу неъматларни берган зотга нисбатан нима қилмоғимиз керак? Шуларга тўғри жавоб топа олсак, албатта, кибрдан йироқ бўламиз.
Абу Саид Худрий ва Абу Ҳурайра розиялллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ азза ва жалла: «Иззатим изоримдир. Кибриё ридоимдир. Ким иккисида Мен ила низолашшса, уни азоблайман деган» дедилар».
Буларда катта бир ҳикмат бўлиб, биз ким бўлишимиздан қатъий назар ўзимизни ким эканимизни, аслимизни яхши танисак, кибр ман-манлик отига минмаймиз ва аксинча, гўзал ахлоқлардан бўлган камтарлик, ҳокисорлик ва тавозулик билан сифатланамиз. Бу эса Аллоҳ ҳам ва бандаларга ҳам бирдай маъқул бўладиган сифатлардандир.
Муҳаммаднаби ОРИПОВ,
Риштон тумани бош имом-хатиби