Хотира – ўтмиш билан бугунни боғловчи ўзига хос кўприкдир дейдилар. Бошқача айтганда, ўтмиш бизнинг хотирамиз туфайли барҳаётдир. Ўтмиш хотираси эса бизга ҳаётбахш куч беради, олдинга чорлайди. Тарихий хотирасиз келажак йўқ.
Тарих — инсониятнинг бутун ўтмиши давомида жамият ҳаётида содир бўлган воқеа, ҳодиса ва жараёнларни яхлит тарзда ўрганади. Демак, у аҳоли, жамият, мамлакат, давлат ҳаётининг ўтмиши ва ҳозирги даври хусусидаги далил ва маълумотларни йиғади, таҳлил қилади, тўпланган билимларни маълум бир тизимга солиб, назарий жиҳатдан умумлаштиради. Тарих фани асрлар мобайнида қўлёзма асарларда ифодаланган ҳаёт, воқеа-ҳодисалар, тарихий шахслар ҳақида ҳикоя қилади ва энг қадимий тарихимиз хусусида маданий ёдгорликлар ва археологик топилмалар ёрдамида маълумот беради. Яна тарих мозийда содир бўлган воқеа, ҳодиса ва жараёнлар ўртасидаги ўзаро боғлиқлик, уларнинг илдизи, тарихни ҳаракатлантирувчи сабаблар кўриш имконини ҳам беради. Қачон, қаерда, қандай сабабга кўра қандай воқеа-ҳодиса юз берган, оқибати нима билан якунланган, унинг бизга, ҳозирги замонга қандай дахли, аҳамияти бор, деган саволларга жавоб топиш орқали биз тарихдан сабоқ оламиз, уни англашга ҳаракат қиламиз. Инсон, жамият ва давлатни таназзулга олиб келадиган салбий йўллардан эса воз кечишимиз кераклигини англаймиз.
Шу ўринда Ислом динимизнинг муқаддас китоби Қуръони каримнинг учдан бир қисми ҳам тарихга, яъни ўтган пайғамбарлар ва уларнинг қавми, қилиб ўтган ишлари ҳамда нима сабабдан азобга гирифтор бўлганликлари ҳақидаги тафсилотларга бағишланган. Аллоҳ таоло ўз каломида шундай марҳамат қилади: “Биз Сизга ушбу Қуръон (сураси)ни ваҳий қилишимиз билан бирга гўзал қиссаларни айтиб берурмиз. Сиз эса ундан (ваҳийдан) олдин бехабарлардан (бири) эдингиз” (Юсуф сураси, 3-ояти).
Аллоҳ таоло ана шундай қиссаларни ибрат тарзида келтириш орқали бандаларини ўзи буюрган солиҳ, яхши амалларни қилишга, қабиҳ, ёмон амалларни тарк этишга чақиради. Агар Роббисининг чақириғига лаббай демасдан ўз билганича ҳаракат қилиб, маъсият йўлини тутса охир оқибат азоб борлигини эслатади. Пайғамбаримиз алайҳиссалом ҳам ўз умматларига аввалги қавмлардан ибрат олишга, улар йўл қўйган хато ва гуноҳларни такрорламасликка чақирганлар.
Ўзбекистон мустақилликка эришгач, тарихий анъаналарни тиклашга эътибор кучайди. Шу билан бирга мустақиллигимиз муқаддас Ислом динимиз тарихини, хусусан, пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам сийратларини, саҳобалар, улуғ авлиёлар ва юртимиз ҳамда динимиз илмий равнақига катта ҳисса қўшган буюк олимларнинг ҳаёт йўлларини халқимизга етказишлик имконини берди. Собиқ иттифоқ тузуми даврида “қора рўйхат” остида халққа танитилган буюк сиймоларимиз номлари оқланди. Улар қолдириб кетган асарларни халқимизга етказиш имконияти яратилди. Шунингдек, Иккинчи жаҳон уруши даврида жангоҳларда ватан, миллат озодлиги йўлида жонларини фидо қилган ватандошларимизнинг ҳам порлоқ хотирасини тиклаш имконини яратилди. Шу мақсадда юртимизда 9-май “Хотира ва қадрлаш куни”, 31-август “Қатағон қурбонларини ёд этиш куни” сифатида белгиланди. Ҳозирга қадар улуғ аждодларимизнинг маданий, диний-маърифий меросини ўрганиш ишлари босқичма-босқич амалга оширилиб келинмоқда.
Маълумки динимизда биз мусулмонларни ибодатга, яхши амалларни кўп қилишга буюрибгина қолмасдан, ўтганларни ҳам эслаб уларнинг ҳақларига чиройли хайрли дуолар қилишга буюради. Зеро, бу дунёдан ўтган мўмин мусулмонларни хотирлаб, уларнинг хақларига дуои хайрлар қилиш, истиғфорлар айтиш биз тирикларнинг вазифамиздир. Инсон хотира билан тирик, қадри билан улуғдир. Ўтганларни, уларнинг хайрли ишларини, жасоратини ёдга олмоқ, эъзозламоқ, халқимизга хос эзгу фазилатлардандир.
Қуръони каримда Парвардигори олам: “Улардан кейин (дунёга) келган зотлар айтурлар: “Эй Роббимиз! Ўзинг бизларни ва биздан илгари иймон билан ўтганларни мағфират этгин ва қалбиларимизда иймон келтирган зотларга нисбатан гина пайдо қилмагин! Эй, Роббимиз! Албатта, сен меҳрибон ва раҳмли зотдирсан”, деб марҳамат қилади (Ҳашр сураси, 10-оят). Ушбу оят вафот этган кишиларнинг орқаларидан хайрли дуолар билан эслаш яхши амаллардан эканлигига далолатдир.
Юртимизда 9 май кунини “Хотира ва Қадрлаш куни” деб ном берилишида аёвсиз жанг майдонларида Ватани, оиласи шаъни учун ҳалок бўлган минглаб юртдошларимиз хотирасини ёдга олиш, қолаверса, бугун сафимизда соғ-саломат ҳаёт кечираётган уруш қатнашчиларига, нуроний отахонларимизга, меҳнат фахрийларига барча-барча юртдошларимизга самимий ҳурмат тимсолидир. Зеро, ҳадиси шарифда: “Ўтганларингизнинг яхши сифат ва яхши амалларини эслангиз, ёмон сифатларини эсламангиз”, дейилган (Имом Термизий ва Насоий).
Ўтганларни эсга олиш билан бирга яна бир муҳим вазифаларимиздан бири бугун сафимизда умргузаронлик қилиб, шаҳару қишлоқлар ҳамда маҳаллаю хонадонларда, дастурхонларни тўрида мана шу тинч ва осойишта Ватан, оилалар ҳаққига доимо дуога қўл чўзиб турган кекса, ёшлари улуғларимизни ёдда тутмоғимиз лозимдир. Уларнинг умри ғанимат эканини унутмаслик, айни ҳаётлик чоғларида уларга эътибор ва ғамхўрлик кўрсатиш, оғирини енгил қилиш, қадрлаш ва эъзозлаш барчамиз учун ҳам шараф, ҳам муҳим масъулиятли вазифадир. Ёши улуғ кексаларни ҳурмат қилиш ҳақида ҳадисда: “Кичикларимизга раҳм-шафқатда ва катталамизга ҳурмат ва иззатда бўлмаганлар биздан эмас”, дейилади.
Яна бир ҳадисда Набий алайҳиссалом бундай марҳамат қиладилар: “Қабристонни зиёрат қилиб туринглар, зеро унда катта ибрат бор”. Ибтидоси бор ҳар нарсанинг интиҳоси ҳам бор. Бугун ўтган аждодларини хотирлаб қабристонда зиёрат қилиб юрган инсон эртага ўзи ҳам хотирага айланади.
Давлатимиз томонидан бугун сафларимизда ҳаёт бўлган уруш қатнашчиларига мамлакатимиз томонидан бир неча йиллардан буён моддий рағбатлантириш, дам олиш масканларида даволанишлари учун шароит яратиб берилди.
Инсон хотираси билан азиз.
Нодирбек Нишонов,
Фарғона шаҳар “Жўйдам” масжиди имом ноиби
***
Xotira – o‘tmish bilan bugunni bog‘lovchi o‘ziga xos ko‘prikdir deydilar. Boshqacha aytganda, o‘tmish bizning xotiramiz tufayli barhayotdir. O‘tmish xotirasi esa bizga hayotbaxsh kuch beradi, oldinga chorlaydi. Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q.
Tarix — insoniyatning butun o‘tmishi davomida jamiyat hayotida sodir bo‘lgan voqea, hodisa va jarayonlarni yaxlit tarzda o‘rganadi. Demak, u aholi, jamiyat, mamlakat, davlat hayotining o‘tmishi va hozirgi davri xususidagi dalil va ma’lumotlarni yig‘adi, tahlil qiladi, to‘plangan bilimlarni ma’lum bir tizimga solib, nazariy jihatdan umumlashtiradi. Tarix fani asrlar mobaynida qo‘lyozma asarlarda ifodalangan hayot, voqea-hodisalar, tarixiy shaxslar haqida hikoya qiladi va eng qadimiy tariximiz xususida madaniy yodgorliklar va arxeologik topilmalar yordamida ma’lumot beradi. Yana tarix moziyda sodir bo‘lgan voqea, hodisa va jarayonlar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik, ularning ildizi, tarixni harakatlantiruvchi sabablar ko‘rish imkonini ham beradi. Qachon, qayerda, qanday sababga ko‘ra qanday voqea-hodisa yuz bergan, oqibati nima bilan yakunlangan, uning bizga, hozirgi zamonga qanday daxli, ahamiyati bor, degan savollarga javob topish orqali biz tarixdan saboq olamiz, uni anglashga harakat qilamiz. Inson, jamiyat va davlatni tanazzulga olib keladigan salbiy yo‘llardan esa voz kechishimiz kerakligini anglaymiz.
Shu o‘rinda Islom dinimizning muqaddas kitobi Qur’oni karimning uchdan bir qismi ham tarixga, ya’ni o‘tgan payg‘ambarlar va ularning qavmi, qilib o‘tgan ishlari hamda nima sababdan azobga giriftor bo‘lganliklari haqidagi tafsilotlarga bag‘ishlangan. Alloh taolo o‘z kalomida shunday marhamat qiladi: “Biz Sizga ushbu Qur’on (surasi)ni vahiy qilishimiz bilan birga go‘zal qissalarni aytib berurmiz. Siz esa undan (vahiydan) oldin bexabarlardan (biri) edingiz” (Yusuf surasi, 3-oyati).
Alloh taolo ana shunday qissalarni ibrat tarzida keltirish orqali bandalarini o‘zi buyurgan solih, yaxshi amallarni qilishga, qabih, yomon amallarni tark etishga chaqiradi. Agar Robbisining chaqirig‘iga labbay demasdan o‘z bilganicha harakat qilib, ma’siyat yo‘lini tutsa oxir oqibat azob borligini eslatadi. Payg‘ambarimiz alayhissalom ham o‘z ummatlariga avvalgi qavmlardan ibrat olishga, ular yo‘l qo‘ygan xato va gunohlarni takrorlamaslikka chaqirganlar.
O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, tarixiy an’analarni tiklashga e’tibor kuchaydi. Shu bilan birga mustaqilligimiz muqaddas Islom dinimiz tarixini, xususan, payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam siyratlarini, sahobalar, ulug‘ avliyolar va yurtimiz hamda dinimiz ilmiy ravnaqiga katta hissa qo‘shgan buyuk olimlarning hayot yo‘llarini xalqimizga yetkazishlik imkonini berdi. Sobiq ittifoq tuzumi davrida “qora ro‘yxat” ostida xalqqa tanitilgan buyuk siymolarimiz nomlari oqlandi. Ular qoldirib ketgan asarlarni xalqimizga yetkazish imkoniyati yaratildi. Shuningdek, Ikkinchi jahon urushi davrida jangohlarda vatan, millat ozodligi yo‘lida jonlarini fido qilgan vatandoshlarimizning ham porloq xotirasini tiklash imkonini yaratildi. Shu maqsadda yurtimizda 9-may “Xotira va qadrlash kuni”, 31-avgust “Qatag‘on qurbonlarini yod etish kuni” sifatida belgilandi. Hozirga qadar ulug‘ ajdodlarimizning madaniy, diniy-ma’rifiy merosini o‘rganish ishlari bosqichma-bosqich amalga oshirilib kelinmoqda.
Ma’lumki dinimizda biz musulmonlarni ibodatga, yaxshi amallarni ko‘p qilishga buyuribgina qolmasdan, o‘tganlarni ham eslab ularning haqlariga chiroyli xayrli duolar qilishga buyuradi. Zero, bu dunyodan o‘tgan mo‘min musulmonlarni xotirlab, ularning xaqlariga duoi xayrlar qilish, istig‘forlar aytish biz tiriklarning vazifamizdir. Inson xotira bilan tirik, qadri bilan ulug‘dir. O‘tganlarni, ularning xayrli ishlarini, jasoratini yodga olmoq, e’zozlamoq, xalqimizga xos ezgu fazilatlardandir.
Qur’oni karimda Parvardigori olam: “Ulardan keyin (dunyoga) kelgan zotlar ayturlar: “Ey Robbimiz! O‘zing bizlarni va bizdan ilgari iymon bilan o‘tganlarni mag‘firat etgin va qalbilarimizda iymon keltirgan zotlarga nisbatan gina paydo qilmagin! Ey, Robbimiz! Albatta, sen mehribon va rahmli zotdirsan”, deb marhamat qiladi (Hashr surasi, 10-oyat). Ushbu oyat vafot etgan kishilarning orqalaridan xayrli duolar bilan eslash yaxshi amallardan ekanligiga dalolatdir.
Yurtimizda 9 may kunini “Xotira va Qadrlash kuni” deb nom berilishida ayovsiz jang maydonlarida Vatani, oilasi sha’ni uchun halok bo‘lgan minglab yurtdoshlarimiz xotirasini yodga olish, qolaversa, bugun safimizda sog‘-salomat hayot kechirayotgan urush qatnashchilariga, nuroniy otaxonlarimizga, mehnat faxriylariga barcha-barcha yurtdoshlarimizga samimiy hurmat timsolidir. Zero, hadisi sharifda: “O‘tganlaringizning yaxshi sifat va yaxshi amallarini eslangiz, yomon sifatlarini eslamangiz”, deyilgan (Imom Termiziy va Nasoiy).
O‘tganlarni esga olish bilan birga yana bir muhim vazifalarimizdan biri bugun safimizda umrguzaronlik qilib, shaharu qishloqlar hamda mahallayu xonadonlarda, dasturxonlarni to‘rida mana shu tinch va osoyishta Vatan, oilalar haqqiga doimo duoga qo‘l cho‘zib turgan keksa, yoshlari ulug‘larimizni yodda tutmog‘imiz lozimdir. Ularning umri g‘animat ekanini unutmaslik, ayni hayotlik chog‘larida ularga e’tibor va g‘amxo‘rlik ko‘rsatish, og‘irini yengil qilish, qadrlash va e’zozlash barchamiz uchun ham sharaf, ham muhim mas’uliyatli vazifadir. Yoshi ulug‘ keksalarni hurmat qilish haqida hadisda: “Kichiklarimizga rahm-shafqatda va kattalamizga hurmat va izzatda bo‘lmaganlar bizdan emas”, deyiladi.
Yana bir hadisda Nabiy alayhissalom bunday marhamat qiladilar: “Qabristonni ziyorat qilib turinglar, zero unda katta ibrat bor”. Ibtidosi bor har narsaning intihosi ham bor. Bugun o‘tgan ajdodlarini xotirlab qabristonda ziyorat qilib yurgan inson ertaga o‘zi ham xotiraga aylanadi.
Davlatimiz tomonidan bugun saflarimizda hayot bo‘lgan urush qatnashchilariga mamlakatimiz tomonidan bir necha yillardan buyon moddiy rag‘batlantirish, dam olish maskanlarida davolanishlari uchun sharoit yaratib berildi.
Inson xotirasi bilan aziz.
Nodirbek Nishonov,
Farg‘ona shahar “Jo‘ydam” masjidi imom noibi
