Саодат ая бомдод намозини ўқиб, жойнамоз пойида узоқ ўтириб қолди. Бундан уч йил олдин оламдан ўтган эри уста Туробга атаб Қуръон тиловат қилди. Ўрис шаҳарларида дайдиб қолиб кетган ўғли Бўрихонга Худодан инсоф тилади…
Ўтган йили ўтли-шудли, ҳар иш қўлидан келадиган невараси Анваржон, тоғамни топиб келаман, деб чиқиб кетди. Шу кетганча йигирма кун деганда дарагини топиб келди.
– Бувижон, ташвишланманг, тоғамнинг ишлари “беш”. Рўзғори бут, тирикчиликдан ками йўқ. Учта боласи бор. Ўзи ўзбекчани эсидан чиқариб юборибди. Мен билан ўрисча гаплашди. Битта соғин эчкиси, тўртта қанор қопдек чўчқаси, ўнтача чўчқачалари бор экан. Қиш забтига олганда шу молларини ҳам уйига опкириб олишаркан. Бўчка-бўчка самогон-ароқ ясаб, қиши билан ичишаркан. Қишлоқдагилар тоғамни “Бўрихон” демай, “дядя Боря” деб чақиришар экан.
Бу гапларни эшитиб, ер ёрилмади-ю, кириб кетмади. Боласи тушмагур-эй, қўшни хотинларнинг олдида шу гапларни айтиб ўтирибди-я! Бировга сўзини бермайдиган эррайим кампирнинг шохи синди, остона ҳатламай уйда муқим ўтириб қолди.
Қачонгача чиллада ўтираман, деб кампир бугун қизиникига отланди… Қизи билан кечгача эзилиб гаплашди. Ўғлини эслаб, кўзёш ҳам қилиб олди. Аср намозини ўқиб, кетишга шошилди…
Саодат ая уйига яқинлашганида эшиги олдида у ёқдан-бу ёққа шошиб юраётган одамларни кўриб, юраги ҳапқириб кетди. Эшик олдида турганлар унга, қуллуқ бўлсин, севиниб қолдингизми, қариганингизда дилингизга ёруғлик тушгани муборак бўлсин, дейишарди.
Шохига катта лампочка осилган тут тагидаги супада ёши олтмишлардан ошган бир нотаниш одам ўтирарди. Унинг кўзлари… бундан ўттиз икки йил олдинги Бўрихоннинг кўзлари эди. Супага югуриб бордими, учиб бордими, билмайди. Бағрида ўғлини кўрди. Ундан ароқ ва шам ёқилган уйнинг ҳиди келарди. Кампир буни сезмасди. Карахт эди, бахтиёр эди. Ўғлининг бошларига, елкаларига кўзёшлари тўкиларди. Ўғли унинг бағридан чиқишга уринар, аммо кампирнинг қоқсуяк, чайир қўллари уни бўшатмасди.
– Ну зачем, зачем плачеш, мама, вот и приехал, хватит, хватит, – дерди ўғли.
Саодат аянинг қизлари, куёвлари картон қутиларда, халталарда мева-чева, олма-узум кўтариб киришди. Бўрихон укаларини ҳам, сингилларини ҳам танимади. Улар ҳам буни танишмади. Бўрихон бегона уйга кириб қолган одамдек қовушмай турарди. У укаларига, сингилларига нима дейишни билмасди. Тўғри, нима дейишини биларди. Аммо тил билмаса нима қилсин? Ўйлаб-ўйлаб “Салям!” деди. Жигарлари кулишни ҳам, йиғлашни ҳам билмай ҳайрон туриб қолишди…
Меҳмонлар тарқагач, ҳовли жимиб қолди. Кампир боласига тикилиб мижжа қоқмади. Бўрихон тўйгунича ичган эди. Оғзидан гуп-гуп ароқ ҳиди келиб турибди. Кампир рўмолининг учи билан бурнини беркитганча ўтирибди. Ростдан ҳам шу одам менинг боламми, деб ўйларди кампир. Қариб кетибди, сочлари тўкилиб, бошининг ярми яланғочланиб қопти. Кўп ичадиган одамлардагина бўладиган заҳил бир бефайзлик зоҳир эди унинг юзларида. Кўзларининг таги салқиган, тишлари тамакидан жигарранг тусга кирган. Башарасига ҳам ўша томонларнинг нуқси уриб, ўзбеклиги қолмабди. Эллик бир ёшда етмиш яшар чол бўлиб қўя қопти. Отаси ўтган уйда, туққан онасига, жигарларига бегона бўлиб бепарво ётибди.
Бўрихон у ёнбошидан бу ёнбошига ағдарилди. Шунда… шунда унинг устидаги оқ чойшаб сирғалиб елкалари, кўкси очилиб қолди. Кампир баданидан чаён ўрмалагандек сесканди. Ўзини орқага ташлади. Бўрихоннинг бўйнидаги занжир учида бут (хоч) ялтирарди. Кампирнинг кўзлари тинди. Бир дам уни шуур тарк қилди. Оҳ, отагинаси тирик бўлганда шу супа устида болта билан чопиб ташларди-я…
Бўрихон армия хизматини ўтагандан кейин ҳам уйга қайтмади. Ўрмон ичкарисидаги қишлоқ бутхонаси қўнғироқчисининг эрдан қолган қизига ошиқу беқарор бўлиб қолди. Қаллиғининг отаси бошқа диндаги одамга қизимни бермайман, деб туриб олди. Қиз Бўрихонни христиан динига киришга ундади. Ишқ-муҳаббатдан кўзини парда босган Бўрихон ҳеч иккиланмай рози бўлди. Уни черковда чўқинтиришди. Кейин черков оқсоқоли келин билан куёвга тож кийдириб, никоҳ ўқиди.
Шу тариқа 1970 йилнинг кеч кузида бир мусулмон боласи диндан чиқди…
Ана шундан кейин Бўрихон хотини, қайнонаси билан ҳар куни черковга бориб чўқинадиган бўлди. Қайнотаси ўлгандан сўнг унинг ўрнига черков қўнғироқчиси қилиб қўйишди. Нимаики иш бўлса, барини у бажарадиган бўлди. Пилиги сўхта бўлган шамларнинг учини қайчилайди, ёниб тамом бўлганларини алмаштиради…
Эрталаб Саодат ая ҳеч нарса бўлмагандек ўрнидан турди. Фақат… қолган қора сочлари ҳам бир кечада оқариб, ажинлари кўпайиб кетибди. Кампир бомдод намозини ўқиётиб, ҳар саждага бош қўйганида жойнамозга кўзёшлари томарди, у жойнамоз бурчагини қайириб, эрига атаб Қурьон тиловат қилди. Аллоҳга илтижолар қилди. Ғойибдан ҳозир бўлган ўғлининг номини тилга ҳам олмади…
Саид Аҳмад
