Тил одоби
Парвардигоримиз илоҳликни даъво қилган Фиръавнга Мусо алайҳиссаломни юборганида, уни Аллоҳнинг йўлига юмшоқ тил билан чақиришни буюрди:
“Аллоҳ яхши сўзга қандай мисол келтирганини кўрмайсанми? У худди бир яхши дарахтга ўхшайди. Унинг асли собитдир, шохлари эса осмондадир. Роббининг изни ила ҳар доим меваларини бериб туради. Аллоҳ шоядки эслатма олсалар деб, одамларга мисоллар келтиради. Ёмон сўзнинг мисоли худди ёмон дарахтга ўхшайди. У ердан узилиб қолган, унинг қарори йўқдир” (Иброҳим, 24-26 оятлар).
Суҳбатдошингиз даҳшатли золим бўлса ҳам, кофир бўлса ҳам, унутмангки, сиз Аллоҳнинг бандасисиз! Тош юраклар шунчалик кўпки, Мусо алайҳиссаломнинг ҳассаси каби таъсирчан ва ширин тил бу ҳидоят баҳорида муҳим рол ўйнаши мумкин.
Одамларни тарбияловчи киши ахлоқи гўзал, билимли, баркамол ҳамда ва гўзал сўзларни билиши жуда муҳимдир. Билим, сўзга нозик ёндашиш – қалбга меҳр, ақлга қувват, фикрга аниқлик беради. Уфқларни яқинлаштиради, юракларни бирлаштиради.
Сўзнинг ингичкалаши қалбнинг завқланишидан келиб чиқади. Қалбида қайсарлик, мағрурлик ва жоҳиллик бўлган одамнинг сўзи меҳрли бўлмайди.
Ҳикоя қилинишича, султонлардан бири туясини жуда яхши кўрар ва унга ғамхўрлик қилар эди. Шунчалар қаттиқ яхши кўрар эдики, бир гал: “Кимки менга “туянгиз ўлди” деса, севикли кишилари билан хайрлашсин”, деди. Ўша туя бир кун ўлди. Қайғули воқеа тўғрисида султонга хабар бериш оғир эди. Ҳамма бир-бирига қараб турарди. Улардан бири:
– Мен бу ишни қиламан! – деди ва кафанини кийиб, султоннинг ҳузурига келди:
– Султоним! Сизнинг қимматбаҳо туянгиз ётди, турмаяпти. Кўзларини юмди, очмаяпти, оёқларини қимирлатмаяпти. Қуёшга қараган тақа эса жуда яхши порлаяпти…
Унинг гапи тугагунига қадар кутмаган подшоҳ:
– Менинг туям ўлди! – деб юборди.
– Шоҳим, “ўлди” деб сиз айтдингиз.
Бу доно сўзлар султонни ҳам кулдириб, ҳам ўйлашга мажбур қилди.
Ушбу ҳикояда бўлгани каби, “сўз усталари” ҳар доим келган, доимо бўлади. Фасоҳатли одамлар сўзларни ўз вақтида, ўз ўрнида ва суҳбатдошлар қалбига қараб етказа биладиган одамлардир. Бунинг учун кўп меҳнат ва куч, ақл ва адабий билимдонлик, шунингдек салоҳият керак.
Албатта, чиройли гапириш, маъноли ва ширин сўзлаш улкан юракни талаб қилади. Бундай юрак Аллоҳ томонидан инъомдир.
“Аллоҳнинг раҳмати ила уларга мулойим бўлдинг. Агар қўпол, қалби қаттиқ бўлганингда, атрофингдан тарқаб кетар эдилар. Бас, уларни афв эт. Улар учун мағфират сўра ва улар билан ишларда машварат қил. Азму қарор қилганингдан сўнг Аллоҳга таваккул қил. Албатта, Аллоҳ таваккул қилувчиларни севадир” (Оли Имрон, 159).
Сўзнинг ахлоқий қадриятларини қабул қилган кишининг дўстлиги юрагимизда илдиз отишда давом этади. Бизнинг юрагимиз доимо бу одамни қидиради. Ўйлаймизки, агар у ҳозир атрофимизда бўлса, у ўз сўзлари билан бизни юпатади.
Муҳаммадолим ИНОМЖОНОВ,
Марғилон шаҳар “Нўъмон” масжиди имом-хатиби