Қурбонлик қилмоқчи бўлган одам соч ва тирноғини олмаслиги керакми ?

Жавоб: Ва алайкум ассалом!

— Шариатимизда Зулҳижжа ойи киргандан бошлаб токи қурбонлик қилгунча киши соч ва тирноқларини олмаслиги  шарт қилинмаган. Балки бу – ихтиёрий бўлган мубоҳ ишдир.

Мана шу ўн кунда бошқа кунларда бажарадиган баъзи одатий амалларимизни бажармасликка тарғиб қиладиган кишилар, ўз гапларини ушбу ҳадис билан қувватлайдилар. Умму Салама розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дедилар:

“Қачон Зулҳижжанинг аввалги ўн куни бошланса ва бирортангиз қурбонлик қилмоқчи бўлса, соч ва соқолига тегмасин (олмасин)”, бошқа ривоятда “Соч ва тирноқ олмасин”, яна бошқа бир ривоятда эса “Ким Зулҳижжанинг ҳилолини кўрса ва қурбонлик қилмоқчи бўлса сочи ва тирноғини олмасин” (Имом Муслим ривояти).

Бу мавзуда улуғ Ҳанафий олим Имом Абу Жаъфар Таҳовий раҳимаҳуллоҳ бундай дейдилар:

“Баъзи аҳли илмлар бу ҳадис (ҳукми)га юрадилар. Уни маҳкам тутиб, (амал қилиш учун) асос қилиб олишади. Бошқа уламолар эса ўзгача йўл тутадилар ва бундай дейдилар: “Зулҳижжанинг аввалги ўн кунида қурбонлик қилишни ният қилган ва ният қилмаганлар учун соч ва тирноқларини олишда ҳеч қандай зарар (гуноҳ) йўқ”. Улар бу тўғрисида “Ҳаж китоби”да келтирган ҳадисимизни ҳужжат қиладилар: Оиша розияллоҳу анҳо айтадилар: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Ҳадий (қурбонлик учун аталган ҳайвон)ларига қурбонлик белгиларини боғлар эдим. У зот қурбонликларини (Макка шаҳрига) жўнатар ва биз билан (Мадина шаҳрида) ҳалол (яъни, эҳромсиз) турардилар. Эҳромли киши эҳтиёт бўлиши керак бўлган нарсалар (соч ва тирноқ олиш, жинсий алоқа ва ҳаказолар)дан сақланмас эдилар. Одамлар ҳаждан қайтгунча шу ҳолат давом этарди”.

Бу ҳадисда аввалги ҳадисда ман қилинган ишларнинг мубоҳ эканига далил бор. Оиша онамиз розияллоҳу анҳо айтган ҳадиснинг бизга етиб келиш йўли Умму Салама онамиз розияллоҳу анҳоникидан яхшироқ. Чунки Оиша онамизнинг ҳадиси бизга “Мутавотир” ҳолда етиб келган.

Умму Салама онамиздан ривоят қилинган ҳадиснинг бизга етиб келиши эса ундай эмас, балки Имом Моликдан ривоят қилинган ҳадиснинг иснодига таъна етган. Бу ҳадис Пайғамбаримизга етиб бормайди, Умму Саламада тўхтайди, деганлар” (“Шарҳи маъонил осор”)

Имом Таҳовий бу мавзуни ҳадислар билан шарҳлаб бўлгач, масалага бошқа томондан ёндашиб айтадиларки, эҳром – кишига аввал ҳалол бўлган кўп нарсаларни ман қилади. Шуларнинг ичида энг қаттиқ ман қилингани жинсий алоқа бўлиб, у эҳромни бузади. Энди, эҳромда бўлмаган киши қурбонлик қилмоқчи бўлса, у жинсий алоқадан ман қилинмайди. Ундан ман қилинмагандан кейин ўз-ўзидан ундан пастроқ даражадаги иш (соч, тирноқ олиш)лардан ман қилинмайди. Мана шу – Имом Абу Ҳанифа, Абу Юсуф ва Муҳаммад раҳматуллоҳи алайҳимнинг сўзидир.

Муҳаққиқ аллома Мулла Алий Қорий раҳимаҳуллоҳ бу масалада бундай дейдилар: «Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳ айтадилар: “Бу иш – мубоҳ бўлиб, (соч, тирноқни олиш) макруҳ ҳам эмас, (уларни олмаслик) мустаҳаб ҳам эмас”» (“Мирқотул Мафотиҳ”).

Демак, қурбонлик қилмоқчи бўлган шахс модомики эҳромда эмас экан соч-соқолини, тирноғини олишида ҳеч қандай гуноҳ йўқ, балки бу – ихтиёрий бир амалдир. Валлоҳу аълам.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Фатво маркази

***

Savol: Assalomu alaykum!

— Qurbonlik qilmoqchi bo‘lgan odam 10 kungacha tirnoq, soch va soqolini olmasin, degan gapning shariatimizda hukmi qanday?

Javob: Va alaykum assalom!

— Shariatimizda Zulhijja oyi kirgandan boshlab toki qurbonlik qilguncha kishi soch va tirnoqlarini olmasligi  shart qilinmagan. Balki bu – ixtiyoriy bo‘lgan muboh ishdir.

Mana shu o‘n kunda boshqa kunlarda bajaradigan ba’zi odatiy amallarimizni bajarmaslikka targ‘ib qiladigan kishilar, o‘z gaplarini ushbu hadis bilan quvvatlaydilar. Ummu Salama roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bunday dedilar:

“Qachon Zulhijjaning avvalgi o‘n kuni boshlansa va birortangiz qurbonlik qilmoqchi bo‘lsa, soch va soqoliga tegmasin (olmasin)”, boshqa rivoyatda “Soch va tirnoq olmasin”, yana boshqa bir rivoyatda esa “Kim Zulhijjaning hilolini ko‘rsa va qurbonlik qilmoqchi bo‘lsa sochi va tirnog‘ini olmasin” (Imom Muslim rivoyati).

Bu mavzuda ulug‘ Hanafiy olim Imom Abu Ja’far Tahoviy rahimahulloh bunday deydilar:

“Ba’zi ahli ilmlar bu hadis (hukmi)ga yuradilar. Uni mahkam tutib, (amal qilish uchun) asos qilib olishadi. Boshqa ulamolar esa o‘zgacha yo‘l tutadilar va bunday deydilar: “Zulhijjaning avvalgi o‘n kunida qurbonlik qilishni niyat qilgan va niyat qilmaganlar uchun soch va tirnoqlarini olishda hech qanday zarar (gunoh) yo‘q”. Ular bu to‘g‘risida “Haj kitobi”da keltirgan hadisimizni hujjat qiladilar: Oisha roziyallohu anho aytadilar: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning Hadiy (qurbonlik uchun atalgan hayvon)lariga qurbonlik belgilarini bog‘lar edim. U zot qurbonliklarini (Makka shahriga) jo‘natar va biz bilan (Madina shahrida) halol (ya’ni, ehromsiz) turardilar. Ehromli kishi ehtiyot bo‘lishi kerak bo‘lgan narsalar (soch va tirnoq olish, jinsiy aloqa va hakazolar)dan saqlanmas edilar. Odamlar hajdan qaytguncha shu holat davom etardi”.

Bu hadisda avvalgi hadisda man qilingan ishlarning muboh ekaniga dalil bor. Oisha onamiz roziyallohu anho aytgan hadisning bizga yetib kelish yo‘li Ummu Salama onamiz roziyallohu anhonikidan yaxshiroq. Chunki Oisha onamizning hadisi bizga “Mutavotir” holda yetib kelgan.

Ummu Salama onamizdan rivoyat qilingan hadisning bizga yetib kelishi esa unday emas, balki Imom Molikdan rivoyat qilingan hadisning isnodiga ta’na yetgan. Bu hadis Payg‘ambarimizga yetib bormaydi, Ummu Salamada to‘xtaydi, deganlar” (“Sharhi ma’onil osor”)

Imom Tahoviy bu mavzuni hadislar bilan sharhlab bo‘lgach, masalaga boshqa tomondan yondashib aytadilarki, ehrom – kishiga avval halol bo‘lgan ko‘p narsalarni man qiladi. Shularning ichida eng qattiq man qilingani jinsiy aloqa bo‘lib, u ehromni buzadi. Endi, ehromda bo‘lmagan kishi qurbonlik qilmoqchi bo‘lsa, u jinsiy aloqadan man qilinmaydi. Undan man qilinmagandan keyin o‘z-o‘zidan undan pastroq darajadagi ish (soch, tirnoq olish)lardan man qilinmaydi. Mana shu – Imom Abu Hanifa, Abu Yusuf va Muhammad rahmatullohi alayhimning so‘zidir.

Muhaqqiq alloma Mulla Aliy Qoriy rahimahulloh bu masalada bunday deydilar: «Abu Hanifa rohimahulloh aytadilar: “Bu ish – muboh bo‘lib, (soch, tirnoqni olish) makruh ham emas, (ularni olmaslik) mustahab ham emas”» (“Mirqotul Mafotih”).

Demak, qurbonlik qilmoqchi bo‘lgan shaxs modomiki ehromda emas ekan soch-soqolini, tirnog‘ini olishida hech qanday gunoh yo‘q, balki bu – ixtiyoriy bir amaldir. Vallohu a’lam.

O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Fatvo markazi