Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Миянинг фикрлаш қобилиятини яхшилашга эришиш йўлларидан бири мияни етишмаётган витаминлар ва минераллар билан тўйинтиришдир. Маълумки, Е витамини мия фаолиятини яхшилайди. Имтиҳондан олдин кўпчиликка кўпроқ ёнғоқ ейиш ва сув ичишни маслаҳат беришади, чунки ёнғоқ таркибида Е витамин бор, бу хотирани яхшилайди. Е витамин тухум, жигарранг гуруч, яшил баргли сабзавотлар ва дон-уруғларда ҳам мавжуд. Қовоқ уруғлари айниқса асаб тизимининг ҳолатини яхшилаш учун фойдалидир, чунки уларнинг таркибида цинк мавжуд бўлиб, у ҳам Е витамини каби хотира ва фикрлашни яхшилайди. Кунига бир ҳовуч шунга ўхшаш уруғларни истеъмол қилиш цинкнинг кунлик эҳтиёжини қоплайди. Хотирани яхшилайдиган маҳсулотлардан бири Маврак, яъни Салвиадир.
Кейинги егулик ёғли балиқдир. У ёнғоқ ёғи каби ҳаётий муҳим омега-3 кислоталарини ўз ичига олади, уларнинг етишмаслиги хотира сусайиши ва альцгеймер касаллигига олиб келади. Ёғли балиқдаги ёд миқдори ақлий равшанликни яхшилайди ва бутун танани қўллаб-қувватлайди.
Донлар. Хонага кирганингизда нима учун келганингизни эслай олмасангиз, танишларингизнинг исмларини эслай олмасангиз, бу сигналдир – таомланиш тартибини ўзгартириш вақти келди. Донлар, кепак ва буғдойда Б6 ва Б12 витаминлари, шунингдек, фолий кислоталар мавжуд. Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, бу витаминлар аёллар учун, айниқса ҳомиладорлик даврида жуда муҳим, чунки улар нафақат ҳомиладор онанинг соғлиғини мустаҳкамлайди, балки унинг қорнидаги чақалоқнинг асаб тизимининг яхши ривожланишига ҳам ҳисса қўшади. Нонуштада витаминлар билан бойитилган донларни тез-тез истеъмол қилинг. Б12 витамини ва фолий кислотаси паст бўлган одамларда альцгеймер, хотира билан боғлиқ касаллик икки бараварга кўпаяди. Б12 витамини ва фолий кислотаси организмда ҳомосистеин тўпланишини олдини олади, ҳомосистеиннинг даражаси Альтсгеймер касаллиги билан оғриганларда бир неча баравар юқори. Нонушта донлари нафақат витаминлар, балки мураккаб углеводларнинг ҳам бой манбаи бўлиб, улар бутун кун давомида энергияни оширади ва иш вақтида диққатни жамлашга имкон беради. Бироқ, бугунги кунда кўпчилик дўконларда сотиладиган замонавий нонушта донлари жуда кўп туз ва шакарни ўз ичига олади, шунинг учун қадоқдаги маълумотларни диққат билан ўқиб чиқинг.
Бута меваси. “Черника”нинг хусусиятлари узоқ вақтдан бери маълум бўлиб, масалан, неврология журналларидан бирида Тафтса университети томонидан ўтказилган тадқиқот нашр этилган, натижада Бута меваси – “Черника” экстракти хотираси паст бўлган беморларда баъзи воқеаларни эслаб қолиш қобилиятини тиклаши аниқланган.
Қора смородина ҳам шамоллаш пайтида фойдалидир, чунки унинг таркибида С витамини кўп, бу витамин ақлий ҳушёрликни яхшилайди.
Гулкарамга ўхшаш брокколи ва помидор каби сабзавотларда кучли антиоксидант бўлган ликопен мавжуд. Бизнинг танамиздаги ҳужайралар зарарланиши, саратон ва мия ҳужайралари ўлимини олдини оладиган элементдир. Брокколи когнитив функция, идрок, англаш, фикрлашни рағбатлантирадиган ва умуман мия фаолиятини яхшилайдиган К витамини ўз ичига олади.
Олимлар хотирани сусайтирадиган сабаблар қаторига гуноҳларни ҳам қўшадилар. Имом Шофеъий нафақат тақвоси ва илми билан, балки мукаммал хотираси билан ҳам машҳур эди. Унинг хотираси шу қадар яхши эдики, бозорлардан ўтса, ўзгаларнинг суҳбатини эшитмаслик, хотирасини кераксиз нарсалар билан тўлдирмаслик учун қулоқларини ёпишга мажбур бўларди. Бирор нарсани ёдида сақлаш учун уни фақат бир марта ўқиши кифоя эди. Аммо бир куни у биринчи марта ўқиганини эслай олмади. Имом Шофеъий устозига шу борада савол билан мурожаат қилди. Устози хотиранинг ёмонлашишига қилинган бирор гуноҳ сабаб бўлишини таъкидлади. Шундан сўнг Имом Шофеъий қандай гуноҳ қилган бўлишим мумкин деб ўйлаб кўрди ва тезда тавба қилди. Шундан сўнг, унинг хотираси аввалги ҳолига қайтди.
Мусулмон учун илм олиш истаги жуда ҳам муҳим бўлиб, илм олиш учун саломатликнинг ўрни беқиёс. Аллоҳ таоло танамизни бизга фойдаланиш учун берган ва уларга қандай муносабатда бўлганимиз учун жавобгар, масъулмиз. Фойдали билим олиш ва кўпроқ савобли амаллар қилиш йўлидаги тўсиқлар камайиб бориши учун танамизнинг соғлом ишлашига ёрдам берайлик.
Пўлатхон Каттаев,
ТИИ Ҳадис ва Ислом тарихи фанлари кафедраси
катта ўқитувчиси.
***
Bismillahir Rohmanir Rohiym
Miyaning fikrlash qobiliyatini yaxshilashga erishish yo‘llaridan biri miyani yetishmayotgan vitaminlar va minerallar bilan to‘yintirishdir. Ma’lumki, Ye vitamini miya faoliyatini yaxshilaydi. Imtihondan oldin ko‘pchilikka ko‘proq yong‘oq yeyish va suv ichishni maslahat berishadi, chunki yong‘oq tarkibida Ye vitamin bor, bu xotirani yaxshilaydi. Ye vitamin tuxum, jigarrang guruch, yashil bargli sabzavotlar va don-urug‘larda ham mavjud. Qovoq urug‘lari ayniqsa asab tizimining holatini yaxshilash uchun foydalidir, chunki ularning tarkibida sink mavjud bo‘lib, u ham Ye vitamini kabi xotira va fikrlashni yaxshilaydi. Kuniga bir hovuch shunga o‘xshash urug‘larni iste’mol qilish sinkning kunlik ehtiyojini qoplaydi. Xotirani yaxshilaydigan mahsulotlardan biri Mavrak, ya’ni Salviadir.
Keyingi yegulik yog‘li baliqdir. U yong‘oq yog‘i kabi hayotiy muhim omega-3 kislotalarini o‘z ichiga oladi, ularning yetishmasligi xotira susayishi va alsgeymer kasalligiga olib keladi. Yog‘li baliqdagi yod miqdori aqliy ravshanlikni yaxshilaydi va butun tanani qo‘llab-quvvatlaydi.
Donlar. Xonaga kirganingizda nima uchun kelganingizni eslay olmasangiz, tanishlaringizning ismlarini eslay olmasangiz, bu signaldir – taomlanish tartibini o‘zgartirish vaqti keldi. Donlar, kepak va bug‘doyda B6 va B12 vitaminlari, shuningdek, foliy kislotalar mavjud. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, bu vitaminlar ayollar uchun, ayniqsa homiladorlik davrida juda muhim, chunki ular nafaqat homilador onaning sog‘lig‘ini mustahkamlaydi, balki uning qornidagi chaqaloqning asab tizimining yaxshi rivojlanishiga ham hissa qo‘shadi. Nonushtada vitaminlar bilan boyitilgan donlarni tez-tez iste’mol qiling. B12 vitamini va foliy kislotasi past bo‘lgan odamlarda alsgeymer, xotira bilan bog‘liq kasallik ikki baravarga ko‘payadi. B12 vitamini va foliy kislotasi organizmda homosistein to‘planishini oldini oladi, homosisteinning darajasi Altsgeymer kasalligi bilan og‘riganlarda bir necha baravar yuqori. Nonushta donlari nafaqat vitaminlar, balki murakkab uglevodlarning ham boy manbai bo‘lib, ular butun kun davomida energiyani oshiradi va ish vaqtida diqqatni jamlashga imkon beradi. Biroq, bugungi kunda ko‘pchilik do‘konlarda sotiladigan zamonaviy nonushta donlari juda ko‘p tuz va shakarni o‘z ichiga oladi, shuning uchun qadoqdagi ma’lumotlarni diqqat bilan o‘qib chiqing.
Buta mevasi. “Chernika”ning xususiyatlari uzoq vaqtdan beri ma’lum bo‘lib, masalan, nevrologiya jurnallaridan birida Taftsa universiteti tomonidan o‘tkazilgan tadqiqot nashr etilgan, natijada Buta mevasi – “Chernika” ekstrakti xotirasi past bo‘lgan bemorlarda ba’zi voqealarni eslab qolish qobiliyatini tiklashi aniqlangan.
Qora smorodina ham shamollash paytida foydalidir, chunki uning tarkibida S vitamini ko‘p, bu vitamin aqliy hushyorlikni yaxshilaydi.
Gulkaramga o‘xshash brokkoli va pomidor kabi sabzavotlarda kuchli antioksidant bo‘lgan likopen mavjud. Bizning tanamizdagi hujayralar zararlanishi, saraton va miya hujayralari o‘limini oldini oladigan elementdir. Brokkoli kognitiv funksiya, idrok, anglash, fikrlashni rag‘batlantiradigan va umuman miya faoliyatini yaxshilaydigan K vitamini o‘z ichiga oladi.
Olimlar xotirani susaytiradigan sabablar qatoriga gunohlarni ham qo‘shadilar. Imom Shofe’iy nafaqat taqvosi va ilmi bilan, balki mukammal xotirasi bilan ham mashhur edi. Uning xotirasi shu qadar yaxshi ediki, bozorlardan o‘tsa, o‘zgalarning suhbatini eshitmaslik, xotirasini keraksiz narsalar bilan to‘ldirmaslik uchun quloqlarini yopishga majbur bo‘lardi. Biror narsani yodida saqlash uchun uni faqat bir marta o‘qishi kifoya edi. Ammo bir kuni u birinchi marta o‘qiganini eslay olmadi. Imom Shofe’iy ustoziga shu borada savol bilan murojaat qildi. Ustozi xotiraning yomonlashishiga qilingan biror gunoh sabab bo‘lishini ta’kidladi. Shundan so‘ng Imom Shofe’iy qanday gunoh qilgan bo‘lishim mumkin deb o‘ylab ko‘rdi va tezda tavba qildi. Shundan so‘ng, uning xotirasi avvalgi holiga qaytdi.
Musulmon uchun ilm olish istagi juda ham muhim bo‘lib, ilm olish uchun salomatlikning o‘rni beqiyos. Alloh taolo tanamizni bizga foydalanish uchun bergan va ularga qanday munosabatda bo‘lganimiz uchun javobgar, mas’ulmiz. Foydali bilim olish va ko‘proq savobli amallar qilish yo‘lidagi to‘siqlar kamayib borishi uchun tanamizning sog‘lom ishlashiga yordam beraylik.
Po‘latxon Kattayev,
TII Hadis va Islom tarixi fanlari kafedrasi
katta o‘qituvchisi.
