Ер юзини обод қилиш, пок сақлаш савобли амаллар сирасига киради. Киши дунёдан ўтиб, амал саҳифаси ёпилгандан сўнг ҳам ҳаққига муттасил равишда савоб бориб туришига сабаб бўлади. Кўчат экиб, боғ яратиш — халқимизнинг азалий қадриятларидан бири. Зеро, ўзимиз яшаб турган жойни ободонлаштириш ва кўкаламзорлаштириш туфайли кўнглимиз шодликка тўлади, турмушимиз файзли ва фаровон бўлади.
Аллоҳ таоло инсонни ердан яратиб, унинг зиммасига яна шу қайтадиган жойи – ерни обод қилиш вазифасини юклади. Бу ҳақда Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади: “У сизларни ердан пайдо қилди ва унга сизни ободлиги учун қўйди” (“Ҳуд” сураси 61-оят), деб келтирилган. Аллоҳ таоло ушбу ояти каримада ер ва уни ўраб турган табиатни асраб-авайлашга, ундан оқилона фойдаланишга буюради. Шунинг баробарида унга зарар етказишнинг ҳар қандай туридан қайтаради.
Ер ва ундаги барча неъматларни келажак авлодга соф ҳолатда етказиш ҳар бир инсон олдидаги муҳим вазифаларидандир. Айниқса, бу имон-эътиқодли кишилар қалбида улкан масъулият ҳиссини оширади.
Сўнгги йилларда жаҳонда кузатилаётган иқлим ўзгариши билан боғлиқ глобал муаммолар, афсуски, юртимизни ҳам четлаб ўтаётгани йўқ. Рўй бераётган чанг-тўзонлар, шунингдек, ёғингарчиликнинг камайиб ёки кўпайиб кетаётгани сўзимиз тасдиғидир. Бу ҳолат ҳар бир ақлли кишини бефарқ қолдирмаслиги турган гап.
Ислом дини доимо поклик ва озодаликка чақиради. Аввало, қалбдан бошланган поклик руҳу танимизни, атроф-муҳит – яшаб турган ватанимизни озода сақлашга чорлайди. Зеро, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Поклик имоннинг ярмидир”, – деб, бежиз айтмаганлар (Имом Бухорий ва Имом Молик ривояти). Бошқа ҳадиси шарифда: “Уйларингиз атрофини пок тутинглар”, – деганлар (Имом Бухорий ва Имом Табароний ривояти).
Юқоридаги ҳадислардан маълум бўладики, атроф-муҳит поклиги қалб поклиги билан бевосита уйғундир. Уйларимиз атрофи, ариқлар, кўчалар, қабристон ва унинг атрофини ҳашар йўли билан тозалаш, бўш жойларга кўчат экишдек гўзал одат қадимдан халқимиз орасида урф бўлиб келган. Имом Аҳмад ривоят қилган ҳадисда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Саъд розияллоҳу анҳуга: “Ҳатто оқиб турган дарёда бўлсанг ҳам, сувни исроф қилма!” деб қилган насиҳатлари бугунги кунда айни долзарб масала бўлиб турибди. Ота-боболаримиз ушбу ҳадисга йиллар давомида амал қилиб келишган. Биз ҳам ушбу ҳикматга, аввало ўзимиз риоя қилишимиз, қолверса, ўсиб келаётган ёш авлодга гўзал тарзда ўргатишимиз керак. Зеро, атроф-муҳитни покиза сақлаш, бугунги куннинг долзарб масалаларидан бири ҳисобланади. Улуғ алломалар асарларида ҳам атроф-муҳитга оид бир қатор масалалар баён этилган. Масалан, Амир Темур бўз ерларни ўзлаштирган кишилар ёки боғ қилганларни рағбатлантирган. Алишер Навоий эса табиатга хиёнатни дўстга хиёнат қилишга қиёс қилган. Унинг наздида табиат ва дўст бир маънони англатган. Мусулмон киши табиатни обод қилиш, кўкаламзорлаштириш пайида бўлади. Бу ташаббус ҳукумат даражасида илгари сурилаётгани масаланинг жиддийлигига далолатдир. Маълумки, “Яшил макон” умуммиллий лойиҳаси эълон қилингандан буён, кўплаб ташкилотлар, маҳаллалар, умуман, кенг жамоатчилик бу савобли ишда жонбозлик кўрсатиб келмоқдалар. Ҳақиқатда, бу хайрли, эзгу, савоб амални узлуксиз амалга ошириш зарур.
Динимиз ҳам бундай хайрли ташаббусга хайрихоҳ бўлиб, кўкаламзорлаштириш ишларига кенг тарғиб қилади. Ҳатто уруш пайтида ҳам дарахтларни сабабсиз кесмаслик, обод жойларни вайрон қилмасликка буюрилганимиз, атроф-муҳит муҳофазасига эътиборнинг юксак кўринишидан далолатдир. Ерга ишлов бериш ва кўчат ўтқазиш савоби улуғ амаллардан. Ислом дини деҳқончиликка алоҳида эътибор қаратганидан унинг фойдасини эгасига доимий етиб турадиган садақаи жория қаторига қўшган. Ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким бирор ўлик ерни тирилтирса, яъни обод этса, унга шунда ажр бордир. Шунингдек, ундан бирор жонзот еган нарсада унга садақа (савоби) бордир”, дедилар (Имом Доримий ривояти). Бошқа бир ҳадисда: “Қайси бир мусулмон дарахт ё экин экса-ю, ундан қушми, инсонми ёки ҳайвонми еса, албатта, шу сабабли у учун садақа бўлур”, деганлар” (Имом Бухорий ривояти).
Кўчат экиш ҳақида гап кетаркан, унинг аҳамиятини Имом Бухорий бобомиз ривоят қилган ҳадиси шарифлардан билиб оламиз. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Агар Қиёмат қоим бўлса-ю, бирортангизнинг қўлида бир дона хурмо кўчати бўлса, Қиёмат қоим бўлгунча уни экишга қодир бўлса, уни экиб қўйсин”, – деганлар. Қиёмат бошланган бўлса, экин экишнинг нима фойдаси бор, деган савол туғилиши табиий. Бу саволга Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу кексалик ёшида ҳам кўчат экаётган кишига қараб: “Қиёмат қоим бўлганда обод қилувчилар қаторида бўлиб ўлиш яхшироқдир”, – деган гаплари жавоб бўлади.
Бундан келиб чиқадики, шу азиз юртнинг фуқароси бўлган ҳар бир мўмин-мусулмон “Яшил макон” умуммиллий тадбири доирасида дарахт экиб, кўчат ўтқазиб, ўзи яшаб турган шаҳару қишлоғини, маҳалласини обод қилишда фаол бўлиши лозим. Бу бизга икки карра ютуқ бўлиб, аввало, юртимиз обод бўлади, шаҳару қишлоқларимиз қиёфаси кўркамлашади. Шунингдек, бундай хайрли ишларимизнинг савоби садақаи жория сифатида амал дафтаримизга ёзилиб туради.
Олимжон Обиджонов,
Қувасой шаҳар ислом масжиди имом-ноиби
***
Yer yuzini obod qilish, pok saqlash savobli amallar sirasiga kiradi. Kishi dunyodan o‘tib, amal sahifasi yopilgandan so‘ng ham haqqiga muttasil ravishda savob borib turishiga sabab bo‘ladi. Ko‘chat ekib, bog‘ yaratish — xalqimizning azaliy qadriyatlaridan biri. Zero, o‘zimiz yashab turgan joyni obodonlashtirish va ko‘kalamzorlashtirish tufayli ko‘nglimiz shodlikka to‘ladi, turmushimiz fayzli va farovon bo‘ladi.
Alloh taolo insonni yerdan yaratib, uning zimmasiga yana shu qaytadigan joyi – yerni obod qilish vazifasini yukladi. Bu haqda Alloh taolo shunday marhamat qiladi: “U sizlarni yerdan paydo qildi va unga sizni obodligi uchun qo‘ydi” (“Hud” surasi 61-oyat), deb keltirilgan. Alloh taolo ushbu oyati karimada yer va uni o‘rab turgan tabiatni asrab-avaylashga, undan oqilona foydalanishga buyuradi. Shuning barobarida unga zarar yetkazishning har qanday turidan qaytaradi.
Yer va undagi barcha ne’matlarni kelajak avlodga sof holatda yetkazish har bir inson oldidagi muhim vazifalaridandir. Ayniqsa, bu imon-e’tiqodli kishilar qalbida ulkan mas’uliyat hissini oshiradi.
So‘nggi yillarda jahonda kuzatilayotgan iqlim o‘zgarishi bilan bog‘liq global muammolar, afsuski, yurtimizni ham chetlab o‘tayotgani yo‘q. Ro‘y berayotgan chang-to‘zonlar, shuningdek, yog‘ingarchilikning kamayib yoki ko‘payib ketayotgani so‘zimiz tasdig‘idir. Bu holat har bir aqlli kishini befarq qoldirmasligi turgan gap.
Islom dini doimo poklik va ozodalikka chaqiradi. Avvalo, qalbdan boshlangan poklik ruhu tanimizni, atrof-muhit – yashab turgan vatanimizni ozoda saqlashga chorlaydi. Zero, Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Poklik imonning yarmidir”, – deb, bejiz aytmaganlar (Imom Buxoriy va Imom Molik rivoyati). Boshqa hadisi sharifda: “Uylaringiz atrofini pok tutinglar”, – deganlar (Imom Buxoriy va Imom Tabaroniy rivoyati).
Yuqoridagi hadislardan ma’lum bo‘ladiki, atrof-muhit pokligi qalb pokligi bilan bevosita uyg‘undir. Uylarimiz atrofi, ariqlar, ko‘chalar, qabriston va uning atrofini hashar yo‘li bilan tozalash, bo‘sh joylarga ko‘chat ekishdek go‘zal odat qadimdan xalqimiz orasida urf bo‘lib kelgan. Imom Ahmad rivoyat qilgan hadisda Nabiy sollallohu alayhi vasallamning Sa’d roziyallohu anhuga: “Hatto oqib turgan daryoda bo‘lsang ham, suvni isrof qilma!” deb qilgan nasihatlari bugungi kunda ayni dolzarb masala bo‘lib turibdi. Ota-bobolarimiz ushbu hadisga yillar davomida amal qilib kelishgan. Biz ham ushbu hikmatga, avvalo o‘zimiz rioya qilishimiz, qolversa, o‘sib kelayotgan yosh avlodga go‘zal tarzda o‘rgatishimiz kerak. Zero, atrof-muhitni pokiza saqlash, bugungi kunning dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi. Ulug‘ allomalar asarlarida ham atrof-muhitga oid bir qator masalalar bayon etilgan. Masalan, Amir Temur bo‘z yerlarni o‘zlashtirgan kishilar yoki bog‘ qilganlarni rag‘batlantirgan. Alisher Navoiy esa tabiatga xiyonatni do‘stga xiyonat qilishga qiyos qilgan. Uning nazdida tabiat va do‘st bir ma’noni anglatgan. Musulmon kishi tabiatni obod qilish, ko‘kalamzorlashtirish payida bo‘ladi. Bu tashabbus hukumat darajasida ilgari surilayotgani masalaning jiddiyligiga dalolatdir. Ma’lumki, “Yashil makon” umummilliy loyihasi e’lon qilingandan buyon, ko‘plab tashkilotlar, mahallalar, umuman, keng jamoatchilik bu savobli ishda jonbozlik ko‘rsatib kelmoqdalar. Haqiqatda, bu xayrli, ezgu, savob amalni uzluksiz amalga oshirish zarur.
Dinimiz ham bunday xayrli tashabbusga xayrixoh bo‘lib, ko‘kalamzorlashtirish ishlariga keng targ‘ib qiladi. Hatto urush paytida ham daraxtlarni sababsiz kesmaslik, obod joylarni vayron qilmaslikka buyurilganimiz, atrof-muhit muhofazasiga e’tiborning yuksak ko‘rinishidan dalolatdir. Yerga ishlov berish va ko‘chat o‘tqazish savobi ulug‘ amallardan. Islom dini dehqonchilikka alohida e’tibor qaratganidan uning foydasini egasiga doimiy yetib turadigan sadaqai joriya qatoriga qo‘shgan. Hadisi sharifda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Kim biror o‘lik yerni tiriltirsa, ya’ni obod etsa, unga shunda ajr bordir. Shuningdek, undan biror jonzot yegan narsada unga sadaqa (savobi) bordir”, dedilar (Imom Dorimiy rivoyati). Boshqa bir hadisda: “Qaysi bir musulmon daraxt yo ekin eksa-yu, undan qushmi, insonmi yoki hayvonmi yesa, albatta, shu sababli u uchun sadaqa bo‘lur”, deganlar” (Imom Buxoriy rivoyati).
Ko‘chat ekish haqida gap ketarkan, uning ahamiyatini Imom Buxoriy bobomiz rivoyat qilgan hadisi shariflardan bilib olamiz. Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Agar Qiyomat qoim bo‘lsa-yu, birortangizning qo‘lida bir dona xurmo ko‘chati bo‘lsa, Qiyomat qoim bo‘lguncha uni ekishga qodir bo‘lsa, uni ekib qo‘ysin”, – deganlar. Qiyomat boshlangan bo‘lsa, ekin ekishning nima foydasi bor, degan savol tug‘ilishi tabiiy. Bu savolga Usmon ibn Affon roziyallohu anhu keksalik yoshida ham ko‘chat ekayotgan kishiga qarab: “Qiyomat qoim bo‘lganda obod qiluvchilar qatorida bo‘lib o‘lish yaxshiroqdir”, – degan gaplari javob bo‘ladi.
Bundan kelib chiqadiki, shu aziz yurtning fuqarosi bo‘lgan har bir mo‘min-musulmon “Yashil makon” umummilliy tadbiri doirasida daraxt ekib, ko‘chat o‘tqazib, o‘zi yashab turgan shaharu qishlog‘ini, mahallasini obod qilishda faol bo‘lishi lozim. Bu bizga ikki karra yutuq bo‘lib, avvalo, yurtimiz obod bo‘ladi, shaharu qishloqlarimiz qiyofasi ko‘rkamlashadi. Shuningdek, bunday xayrli ishlarimizning savobi sadaqai joriya sifatida amal daftarimizga yozilib turadi.
Olimjon Obidjonov,
Quvasoy shahar islom masjidi imom-noibi
