Оила – инсон ҳаётидаги маънавий суянч, ижтимоий тартиб, насл давомийлигини таъминловчи қўрғон ва меҳр-муҳаббат масканидир.
Аллоҳ таоло Қуръони каримда марҳамат қилади: “Унинг аломатларидан (яна бири) – сизлар (нафсни қондириш жиҳатидан) таскин топишингиз учун ўзларингиздан жуфтлар яратгани ва ўртангизда иноқлик ва меҳрибонлик пайдо қилганидир. Албатта, бунда тафаккур қиладиган кишилар учун аломатлар бордир” (Рум сураси, 21-оят).
Бу оят оила қуришнинг илоҳий ҳикматга эга эканини, эр-хотин муносабатида муҳаббат ва меҳр-шафқат асосий омил бўлишини англатади.
Ислом никоҳни фақат шахсий хоҳиш эмас, балки маънавий, ахлоқий ва ижтимоий мажбурият сифатида қабул қилган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Никоҳ менинг суннатимдир. Ким суннатимдан юз ўгирса, мендан эмас”, деганлар (Муттафақун алайҳ).
Бу ҳадисга кўра, никоҳ мусулмон ҳаётидаги ибодат ҳисобланади. Унинг асосий мақсадлари нафсни ҳалол йўл билан қондириш, наслий поклик, фарзанд тарбияси ва жамият барқарорлигини таминлашдир.
Исломда эр ва хотиннинг вазифалари бир-бирини тўлдирувчи ҳусусиятга эга. Аллоҳ таоло эркакни масъулиятли раҳбар, аёлни эса оила мустаҳкамлигини таъминловчи қилиб яратган: “Эркаклар хотинлар устидан (оила бошлиғи сифатида доимий) қоим турувчилардир. Сабаб – Аллоҳ уларнинг айримлари (эркаклар)ни айримлари (аёллар)дан (баъзи хусусиятларда) ортиқ қилгани ва (эркаклар ўз оиласига) ўз мол-мулкларидан сарф қилиб туришларидир” (Нисо сураси, 34-оят).
Эркак аёлдан баъзи ҳусусиятларда ортиқ қилиб яратилганида бир неча ҳикматлар бор. Муфассир уламолар, жумладан, қуйидаги шаръий нуқтаи назардан эркакларга хос хусусиятларни қайд этишган: пайғамбарлик, жисмоний куч-қувват, оила нафақасига масъуллик, ақлу идрок, хотира ва тафаккурнинг зиёдалиги, имом-хатиблик, муаззинлик, жамоат билан намоз ўқиш, жума намозининг вожиб бўлиши, ташриқ такбирини айтиш, жангларда қатнашиш, тўлиқ гувоҳлик, талоқ бериш ҳуқуқига эга бўлиш, оиланинг унга нисбат берилиши, намоз ва рўзани узрсиз адо этиш кабилар.
Шу жиҳатларни хисобга олиб, аёл киши эрига нисбатан итоатли, ҳамиятли ва иффатли бўлиб, оила тотувлиги йўлида доимий ҳаракатда бўлиши жуда матлуб ишдир.
Расули акрам соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Сизларнинг энг яхшиларингиз ўз аҳлига яхшилик қилувчиларингиздир”, деганлар (Имом Термизий ривояти).
Эркак оила бошлиғи сифатида адолатли, ғамхўр ва меҳрибон бўлиши керак. У ўз аёли ва фарзандларининг эҳтиёжларини таъминлаб, уларни тўғри йўлга бошлаши лозим.
Хотиннинг вазифалари – оилада соғлом муҳит яратиш, эрга итоат ва унинг шаънини асраш. У оила тинчлиги ва фаровонлиги учун интилиши, эрига вафодор бўлиб, фарзандлар тарбиясида фидойилик кўрсатиши лозим.
Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади: “Улар сизларнинг либосингиз, сизлар уларга либоссиз” (Бақара сураси, 187-ояm).
Бу оят никоҳдаги жуфтларнинг бир-бирига муҳтожлиги ва улар ўртасидаги яқинликни таърифлайди.
Никоҳ фақатгина икки инсоннинг эмас, балки оилалар ва жамиятнинг ҳам масъулиятидир. Кўп ҳолларда ота-оналар, қариндошлар ва жамиятнинг қўллаб-қувватлаши никоҳнинг мустаҳкамлигида муҳим аҳамият касб этади.
Бугунги кунда кўпчилик оилавий муаммолар учинчи томонларнинг (қайнона-қайнота, яқинлар, дўстлар) чуқур ва номуносиб аралашуви оқибатида келиб чиқмоқда. Ҳар бир инсон ўзига тегишли чегарани билиши зарур.
Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Одамларнинг аразлашганларини яраштириб қўйиш нафл намоз ўқишдан ва нафл рўза тутишдан кўра савоблироқдир”, деганлар (Имом Табароний ривояти).
Ота-оналар, қариндошлар – ёшлар ҳаётига раҳбар сифатида керакли маслаҳат берадилар, аммо уларнинг шахсий муносабатларига бефарқ ёки ортиқча аралашиш – оилавий муҳитни бузиши, ўртадаги муҳаббатни сўндириши мумкин.
Кўпинча оилада ота-она ва фарзандлар, оиланинг бошқа аъзолари орасида ҳам турли келишмовчилик бўлиб туради. Арзимаган сабаб-баҳоналар билан тинч хонадонлар можаролар масканига айланади. Бир-бирига яқин, қадрдон, қариндошлар ўртасида меҳр-оқибат кўтарилади.
Кечира олиш – гўзал фазилат, динимизда мақталган сифатлардан. Бир қарашда оний ютқазишдай кўринган кечира олиш катта можароларнинг олдини олади, ғалабани таъминлайди. “Эр-хотиннинг уриши – дока рўмолнинг қуриши” деганларидай, икки ошуфта қалбнинг арази узоққа бормаслиги кундай равшан.
Сал ихтилоф чиқдими, бир томон дарров муроса-келишув йўлини кўриши керак. Бир томоннинг ақл-идрок билан иш тутиши шайтоннинг бўйнини синдириб, катта можароларнинг олдини олади.
Жорий йилнинг биринчи чорагида вилоят имом-хатиблари, отинойилари 838 та ана шундай низоли оилани яраштиришиб, ёшларнинг бахтли ҳаёт кечиришига сабабчи бўлдилар.
Хулоса шуки, Ислом оилага юксак мақом берган, уни жамиятнинг юраги деб баҳолаган. Биз оят ва ҳадислар асосида шу муқаддас неъматни асраш, мустаҳкамлаш ва ёшларга тўғри етказиш йўлида жиддий ҳаракат қилишимиз керак.
Убайдуллоҳ АБДУЛЛАЕВ,
Фарғона вилояти бош имом-хатиби
(Ҳидоят журнали 5-сон)
***
Oila – inson hayotidagi maʼnaviy suyanch, ijtimoiy tartib, nasl davomiyligini taʼminlovchi qoʼrgʼon va mehr-muhabbat maskanidir.
Аlloh taolo Qurʼoni karimda marhamat qiladi: “Uning alomatlaridan (yana biri) – sizlar (nafsni qondirish jihatidan) taskin topishingiz uchun oʼzlaringizdan juftlar yaratgani va oʼrtangizda inoqlik va mehribonlik paydo qilganidir. Аlbatta, bunda tafakkur qiladigan kishilar uchun alomatlar bordir” (Rum surasi, 21-oyat).
Bu oyat oila qurishning ilohiy hikmatga ega ekanini, er-xotin munosabatida muhabbat va mehr-shafqat asosiy omil boʼlishini anglatadi.
Islom nikohni faqat shaxsiy xohish emas, balki maʼnaviy, axloqiy va ijtimoiy majburiyat sifatida qabul qilgan. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Nikoh mening sunnatimdir. Kim sunnatimdan yuz oʼgirsa, mendan emas”, deganlar (Muttafaqun alayh).
Bu hadisga koʼra, nikoh musulmon hayotidagi ibodat hisoblanadi. Uning asosiy maqsadlari nafsni halol yoʼl bilan qondirish, nasliy poklik, farzand tarbiyasi va jamiyat barqarorligini taminlashdir.
Islomda er va xotinning vazifalari bir-birini toʼldiruvchi hususiyatga ega. Аlloh taolo erkakni masʼuliyatli rahbar, ayolni esa oila mustahkamligini taʼminlovchi qilib yaratgan: “Erkaklar xotinlar ustidan (oila boshligʼi sifatida doimiy) qoim turuvchilardir. Sabab – Аlloh ularning ayrimlari (erkaklar)ni ayrimlari (ayollar)dan (baʼzi xususiyatlarda) ortiq qilgani va (erkaklar oʼz oilasiga) oʼz mol-mulklaridan sarf qilib turishlaridir” (Niso surasi, 34-oyat).
Erkak ayoldan baʼzi hususiyatlarda ortiq qilib yaratilganida bir necha hikmatlar bor. Mufassir ulamolar, jumladan, quyidagi sharʼiy nuqtai nazardan erkaklarga xos xususiyatlarni qayd etishgan: paygʼambarlik, jismoniy kuch-quvvat, oila nafaqasiga masʼullik, aqlu idrok, xotira va tafakkurning ziyodaligi, imom-xatiblik, muazzinlik, jamoat bilan namoz oʼqish, juma namozining vojib boʼlishi, tashriq takbirini aytish, janglarda qatnashish, toʼliq guvohlik, taloq berish huquqiga ega boʼlish, oilaning unga nisbat berilishi, namoz va roʼzani uzrsiz ado etish kabilar.
Shu jihatlarni xisobga olib, ayol kishi eriga nisbatan itoatli, hamiyatli va iffatli boʼlib, oila totuvligi yoʼlida doimiy harakatda boʼlishi juda matlub ishdir.
Rasuli akram sollallohu alayhi va sallam: “Sizlarning eng yaxshilaringiz oʼz ahliga yaxshilik qiluvchilaringizdir”, deganlar (Imom Termiziy rivoyati).
Erkak oila boshligʼi sifatida adolatli, gʼamxoʼr va mehribon boʼlishi kerak. U oʼz ayoli va farzandlarining ehtiyojlarini taʼminlab, ularni toʼgʼri yoʼlga boshlashi lozim.
Xotinning vazifalari – oilada sogʼlom muhit yaratish, erga itoat va uning shaʼnini asrash. U oila tinchligi va farovonligi uchun intilishi, eriga vafodor boʼlib, farzandlar tarbiyasida fidoyilik koʼrsatishi lozim.
Qurʼoni karimda bunday marhamat qilinadi: “Ular sizlarning libosingiz, sizlar ularga libossiz” (Baqara surasi, 187-oyam).
Bu oyat nikohdagi juftlarning bir-biriga muhtojligi va ular oʼrtasidagi yaqinlikni taʼriflaydi.
Nikoh faqatgina ikki insonning emas, balki oilalar va jamiyatning ham masʼuliyatidir. Koʼp hollarda ota-onalar, qarindoshlar va jamiyatning qoʼllab-quvvatlashi nikohning mustahkamligida muhim ahamiyat kasb etadi.
Bugungi kunda koʼpchilik oilaviy muammolar uchinchi tomonlarning (qaynona-qaynota, yaqinlar, doʼstlar) chuqur va nomunosib aralashuvi oqibatida kelib chiqmoqda. Har bir inson oʼziga tegishli chegarani bilishi zarur.
Аli ibn Аbu Tolib roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Odamlarning arazlashganlarini yarashtirib qoʼyish nafl namoz oʼqishdan va nafl roʼza tutishdan koʼra savobliroqdir”, deganlar (Imom Tabaroniy rivoyati).
Ota-onalar, qarindoshlar – yoshlar hayotiga rahbar sifatida kerakli maslahat beradilar, ammo ularning shaxsiy munosabatlariga befarq yoki ortiqcha aralashish – oilaviy muhitni buzishi, oʼrtadagi muhabbatni soʼndirishi mumkin.
Koʼpincha oilada ota-ona va farzandlar, oilaning boshqa aʼzolari orasida ham turli kelishmovchilik boʼlib turadi. Аrzimagan sabab-bahonalar bilan tinch xonadonlar mojarolar maskaniga aylanadi. Bir-biriga yaqin, qadrdon, qarindoshlar oʼrtasida mehr-oqibat koʼtariladi.
Kechira olish – goʼzal fazilat, dinimizda maqtalgan sifatlardan. Bir qarashda oniy yutqazishday koʼringan kechira olish katta mojarolarning oldini oladi, gʼalabani taʼminlaydi. “Er-xotinning urishi – doka roʼmolning qurishi” deganlariday, ikki oshufta qalbning arazi uzoqqa bormasligi kunday ravshan.
Sal ixtilof chiqdimi, bir tomon darrov murosa-kelishuv yoʼlini koʼrishi kerak. Bir tomonning aql-idrok bilan ish tutishi shaytonning boʼynini sindirib, katta mojarolarning oldini oladi.
Joriy yilning birinchi choragida viloyat imom-xatiblari, otinoyilari 838 ta ana shunday nizoli oilani yarashtirishib, yoshlarning baxtli hayot kechirishiga sababchi boʼldilar.
Xulosa shuki, Islom oilaga yuksak maqom bergan, uni jamiyatning yuragi deb baholagan. Biz oyat va hadislar asosida shu muqaddas neʼmatni asrash, mustahkamlash va yoshlarga toʼgʼri yetkazish yoʼlida jiddiy harakat qilishimiz kerak.
Ubaydulloh АBDULLАEV,
Fargʼona viloyati bosh imom-xatibi
(Hidoyat jurnali 5-son)
