Бир чумоли деди

Намл сурасида: «То улар чумолилар водийсига етганларида, бир чумоли: “Эй чумолилар! Уяларингизга кирингиз…” деди»,  дейилади.

Сулаймон алайҳиссалом қўшини билан келаётганида, бир чумоли жамоасига кутилмаган хатар яқинлашаётганини ҳис қилди ва қолганларни огоҳликка чақириб, биз тарафга хатар яқинлашиб келяпти, жонингизни қутқаринг: «…Яна Сулаймон ва унинг лашкарлари ўзлари сезмаган ҳолларида сизларни босиб-янчиб кетмасинлар, деган эди» (Намл сураси, 18-оят).

Чумолининг қилган иши қанчалар ажабтовур-а?! У хатарни пайқаши биланоқ ўзини қутқариш учун эмас, жамоасини қутқариш учун шошилди.

Қавмининг қайғусини ўз зиммасига олди, хатар келмасидан уни ҳис қила билди ва чумолилар тўдасини “хавф бостириб келяпти, шошилинглар, жонингизни хатардан қутқариб қолинг”, дея огоҳлантирди.

Бир назар солайлик-да, ояти каримада келган “чумоли” сўзи араб тили қоидаларига кўра тадқиқ қилинса, у накра (ноаниқ) шаклда турибди. Аҳамиятли жиҳати шундаки, “чумоли” сўзи Қуръони каримда ноаниқ шаклда келтирилди, демакки ўша чумоли тўданинг оддий бир аъзоси, лекин шундай бўлишига қарамай ўзини паст санамади. Биз эса, фалончи нима қилди, писмадончи-чи, деб суриштириш билан оворамиз.

Келинг, энди масаланинг бошқа томонига эътиборимизни қаратайлик. Чумоли: “Эй чумолилар, ҳозир Сулаймон сизларни қириб юборади. Сизлар бир кучсиз жамоасиз, улар сизга эътибор ҳам бермайди”, дедими?! У тўдасидагилар билан вазиятни таҳлил қилдими?! Чумолига боқинг. Аксинча, Сулаймон ва унинг қўшинини айбсиз дея, улар сезмаяптилар, деб уларни оқлади.

Чумолилар ҳам огоҳлантирувчига қараб: “Йўқ, сен бизнинг устимиздан бошлиқ бўлмоқчисан. Сенга фақат мартаба, мансаб керак”, дейишдими?! Асло йўқ! Аксинча, унинг гапини олиб, инларига кириб кетишди ва жажжи чумолининг даъватига эргашганлари ҳолда нажотга етиб, жонлари омон қолди.

Ўзи учун уя қуриш жараёнида сабр қилиш ҳам чумолиларнинг хусусиятларидандир. Улар қураётган уялари бир неча маротаба қулаб тушишига қарамасдан, уни қайта-қайта тиклайверадилар ва охир-оқибат бир бутун уя ҳолига келтирадилар.

Ҳикоят. Ривоят қилинишича, Амир Темур жангларнинг бирида мағлубиятга учрайди ва ўша ерга яқин бир ғорга кириб, мағлубияти ҳақида ўйлайди. У чуқур тафаккур қиларкан, кўзи бир чумолига тушади. Чумоли ғор деворига кўтарилмоқчи бўлиб, тушиб кетади. Иккинчи уринишда ҳам девордан сирпаниб тушади. Учинчи сафар ҳам… Амир Темур бу митти жониворни диққат билан кузата бошлайди, ундан кўзини узмайди. Ахийри, ўн еттинчи уринишда чумоли деворга чиқишга муваффақ бўлади. Шунда Амир Темур: “Ё қудратингдан! Шу кичик махлуқ сал кам йигирма марта уринди. Мен нима учун мағлубиятимдан заифлашяпман?!” – дея ўзини койийди.

Буюк қўмондон ғордан чиқиб тор-мор бўлган қўшинини яна жангга тайёрлайди ва битта бўлса-да, тирик одами қолгунича таслим бўлмасликка астойдил қарор қилади. Унинг кўз ўнгида эса митти чумолининг шижоати акс этади.

Мутахассисларнинг таъкидлашларича, чумоли ҳашаротлар орасида энг қатъиятли, ўзаро ҳамкор ва ҳамжихат экан.

Чумолининг яна бир сифати уларнинг ўзаро ҳамкорлик ва ҳамжиҳатлигидир. Уларнинг бари бир бўлиб, битта чизиқ тортган ҳолда доимий ҳаракатда бўлар эканлар.

Шу митти чумолининг ҳаракатлари бизларга қайсидир маънода ўрнак бўлиши мумкинми?!

Ҳассон Шамсий Пошонинг
“Жаннат бўстонидаги оилавий оқшомлар” номли китобидан
Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Илҳом Оҳунд, Абдулбосит Абдулвоҳид таржимаси.

***

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Naml surasida: «To ular chumolilar vodiysiga yetganlarida, bir chumoli: “Ey chumolilar! Uyalaringizga kiringiz…” dedi»,  deyiladi.

Sulaymon alayhissalom qoʼshini bilan kelayotganida, bir chumoli jamoasiga kutilmagan xatar yaqinlashayotganini his qildi va qolganlarni ogohlikka chaqirib, biz tarafga xatar yaqinlashib kelyapti, joningizni qutqaring: «…Yana Sulaymon va uning lashkarlari oʼzlari sezmagan hollarida sizlarni bosib-yanchib ketmasinlar, degan edi» (Naml surasi, 18-oyat).

Chumolining qilgan ishi qanchalar ajabtovur-a?! U xatarni payqashi bilanoq oʼzini qutqarish uchun emas, jamoasini qutqarish uchun shoshildi.

Qavmining qaygʼusini oʼz zimmasiga oldi, xatar kelmasidan uni his qila bildi va chumolilar toʼdasini “xavf bostirib kelyapti, shoshilinglar, joningizni xatardan qutqarib qoling”, deya ogohlantirdi.

Bir nazar solaylik-da, oyati karimada kelgan “chumoli” soʼzi arab tili qoidalariga koʼra tadqiq qilinsa, u nakra (noaniq) shaklda turibdi. Аhamiyatli jihati shundaki, “chumoli” soʼzi Qurʼoni karimda noaniq shaklda keltirildi, demakki oʼsha chumoli toʼdaning oddiy bir aʼzosi, lekin shunday boʼlishiga qaramay oʼzini past sanamadi. Biz esa, falonchi nima qildi, pismadonchi-chi, deb surishtirish bilan ovoramiz.

Keling, endi masalaning boshqa tomoniga eʼtiborimizni qarataylik. Chumoli: “Ey chumolilar, hozir Sulaymon sizlarni qirib yuboradi. Sizlar bir kuchsiz jamoasiz, ular sizga eʼtibor ham bermaydi”, dedimi?! U toʼdasidagilar bilan vaziyatni tahlil qildimi?! Chumoliga boqing. Аksincha, Sulaymon va uning qoʼshinini aybsiz deya, ular sezmayaptilar, deb ularni oqladi.

Chumolilar ham ogohlantiruvchiga qarab: “Yoʼq, sen bizning ustimizdan boshliq boʼlmoqchisan. Senga faqat martaba, mansab kerak”, deyishdimi?! Аslo yoʼq! Аksincha, uning gapini olib, inlariga kirib ketishdi va jajji chumolining daʼvatiga ergashganlari holda najotga yetib, jonlari omon qoldi.

Oʼzi uchun uya qurish jarayonida sabr qilish ham chumolilarning xususiyatlaridandir. Ular qurayotgan uyalari bir necha marotaba qulab tushishiga qaramasdan, uni qayta-qayta tiklayveradilar va oxir-oqibat bir butun uya holiga keltiradilar.

Hikoyat. Rivoyat qilinishicha, Аmir Temur janglarning birida magʼlubiyatga uchraydi va oʼsha yerga yaqin bir gʼorga kirib, magʼlubiyati haqida oʼylaydi. U chuqur tafakkur qilarkan, koʼzi bir chumoliga tushadi. Chumoli gʼor devoriga koʼtarilmoqchi boʼlib, tushib ketadi. Ikkinchi urinishda ham devordan sirpanib tushadi. Uchinchi safar ham… Аmir Temur bu mitti jonivorni diqqat bilan kuzata boshlaydi, undan koʼzini uzmaydi. Аxiyri, oʼn yettinchi urinishda chumoli devorga chiqishga muvaffaq boʼladi. Shunda Аmir Temur: “Yo qudratingdan! Shu kichik maxluq sal kam yigirma marta urindi. Men nima uchun magʼlubiyatimdan zaiflashyapman?!” – deya oʼzini koyiydi.

Buyuk qoʼmondon gʼordan chiqib tor-mor boʼlgan qoʼshinini yana jangga tayyorlaydi va bitta boʼlsa-da, tirik odami qolgunicha taslim boʼlmaslikka astoydil qaror qiladi. Uning koʼz oʼngida esa mitti chumolining shijoati aks etadi.

Mutaxassislarning taʼkidlashlaricha, chumoli hasharotlar orasida eng qatʼiyatli, oʼzaro hamkor va hamjixat ekan.

Chumolining yana bir sifati ularning oʼzaro hamkorlik va hamjihatligidir. Ularning bari bir boʼlib, bitta chiziq tortgan holda doimiy harakatda boʼlar ekanlar.

Shu mitti chumolining harakatlari bizlarga qaysidir maʼnoda oʼrnak boʼlishi mumkinmi?!

Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat boʼstonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
Gʼiyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Аbdulbosit Аbdulvohid tarjimasi.