Аллоҳ азза ва жалла Қуръони каримда марҳамат қилиб айтадики:
لَنْ تَنَالُواْ البِرَّ حَتَّي تُنْفِقُواْ مِمَّا تُحِبُّوْنَ
“Ўзингиз суйган нарсадан нафақа қилмагунингизча, ҳаргиз яхшиликка эриша олмайсиз” (Бақара сураси, 92 оят).
Оятнинг нозил бўлишлик сабабига муфассирлар қуйидаги ҳадисни келтирадилар: “Бир куни Ҳазрати Умар: “Эй Аллоҳнинг Расули, менинг Ҳайбардаги улушимдан кўра яхшироқ нарсам йўқ! Нима қилишга буюрасиз?”, – дедилар. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аслини ушлаб тургинда, тушган фойдани садақа қилиб тур”, – дедилар” (Имом Бухорий ривояти).
Ояти каримадаги “садақа” сўзи луғатда инфоқ учун бериладиган ёки бажариладиган ҳар қандай нарса садақа саналади. “Садақа” деганда одатда фақат муҳтожларга, фақир кишиларга, гадо-тиланчиларга бериладиган нарса тушиниб қолинган. Аслида эса, хайрли ишларнинг барча турларини ҳам “садақа” деса бўлаверади. Садақа мажбурий ва ихтиёрий бўлади. Мажбурий турига фарз ва вожиб бўлган закот, ушр, фитр, каффорат кабилар киради. Фарзу вожибдан кейинги ўринда турадиган ихтиёрий садақага ҳар қандай хайр-эҳсон, худойи, хайрия ташкилотларига, жамғармаларга, етимхона ва қариялар уйларига бериладиган моддий ёрдам ва шу кабилар киради. Баъзи тушунмаган кишилар орасида фарз, яъни мажбурий садақа билан нафл (ихтиёрий) садақани аралаштириб юбориш ҳоллари учрайди. Бундайлар закотни беришмайди-ю, аммо шуҳрат қозониш, ном чиқариш, риё учун ким ўзарга турли зиёфат, маросимлар ўтказиб, ўзларича жуда катта садақа қилган бўлишади.
Шу ўринда юртимизда яшаб ўтган машҳур олим, муҳаддис, фақиҳ, пири комил бўлган Абдуллоҳ ибн Муборак ҳақида бир оз тўхталсак. Манбаларда келишича, Абдуллоҳ ибн Муборак бой-бадавлат бўлиб, унинг жами 400 минг динордан ортиқ мол-мулки бўлган экан. Йиллик даромади эса 100 минг динорга тўғри келган экан. Бу бойликлар унинг отасидан қолмаган, отаси оддий бир боғбон бўлган эди. Ибн Муборак бу бойликларни ўзидан кейинги авлодларга мерос қилиб қолдириш, сандиқларга тахлаб қўйиш, уларни қимматбаҳо уй анжомлари ва бебаҳо туҳфалар сотиб олишга сарф қилмади. У сермулоҳаза, охиратни ўйлаб иш тутадиган инсон бўлиб, мақсади мол дунёсини Аллоҳ розилиги йўлида, хайрли ишлар ва эзгу мақсадларга сарфлаш бўлган. Ибн Муборак ҳар йили 100 минг дирҳам пулини ибодат, зуҳд ва илм аҳлига сафарлар эди. Ибн Муборакнинг ўзи ҳатто жазирама, иссиқ кунларда ҳам рўзадор бўлар, муҳтож одамларни энг яхши таом билан сийлар эди. Агар у таом ейишга ўтирса, ҳеч қачон бир ўзи овқатланмай, албатта бирор меҳмон билан баҳам кўрарди. Чунки бу Иброҳим Халилуллоҳ одатлари, пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатлари бўлиб, Абдуллоҳ ибн Муборакнинг устозлари имоми Аъзам Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ ҳам бу одатни тарк этмас эдилар.
Бугун эса баъзилар ўзларидан ортиб қолган нарсаларни ҳам бировга бергани қизғанадиган бўлиб қолди. Иймон нуқтаи назаридан олиб қарайдиган бўлсак, аслида ҳар кимнинг ўзи учун сарфлагани ўзига эмас балки, Аллоҳ йўлида қилган хайру-эҳсонлари, мурувват-саҳоватлари дастгири охират бўлади. Кўзимизга ўз нафсимиз роҳати учун сарфлаган беҳисоб пулларимиз кўринмайди-ю, ўзгаларга қилган озгина садақамиз кўзимизга бир дунё бўлиб кўриниб кетади. Чунки, шайтон яхшилик учун қилмоқчи бўлган пулларимизни кўп қилиб кўрсатади ва: “Ўзи ишлаб топсин, сен нима учун унга сарф қиласан, у етим ёки камбағал бўлса, сен айбдорми?” деган васваса ила яхшиликдан қайтаради. Ўз нафсимиз роҳати учун ёки риёкорлик учун сарф қилиш навбати келганида эса: “Бошқалардан бадавлат эканлигингни, сахийлигингни бир кўрсатиб қўй!” – дея йўлдан уради. Аслида эса, оч кишининг қорнини тўйдириш, усти юпун кишини кийинтириш, ҳожатманднинг ҳожатини чиқариш, қарздорнинг қарзидан қутилишига ёрдам бериш, етимлар ҳолидан хабар олиш, бемор сиҳатини сўраш ҳар бир инсоннинг, ҳар бир мўминнинг муҳим вазифасидир.
Аллоҳ таоло барчаларимизни муҳтож кишиларга яхшилик қилишда пешқадамлардан бўлишимизни, берадиган эҳсон ва мурувватларимиз, яхшилик ва садоқатларимизни ихлос ва чин дилдан адо этувчи саҳоватли инсонлар сафидан жой олишимизни насиб айласин, ҳақ ва ҳидоят йўлида бардавом қилиб, икки дунё саодатига мушарраф этсин!
М. Ғаниев,
Қўқон шаҳар “Зинбардор” масжиди имом-хатиби