Дуода қўлни кўтариш борасида жуда кўп ҳадислар келган. Ҳадисларда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг қўлларини кўтариб дуо қилганлари ҳам, қўл кўтаришга буюрганлари ҳам ривоят қилинади. Жумладан, имом Байҳақий Саҳл ибн Саъд разияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам дуо қилсалар қўллари бармоқларининг учлари елкалари баробар бўлар эди» дейилган бўлса, Сойиб ибн Язид разияллоҳу анҳудан қилинган ривоятда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дуо қилсалар, қўл кўтарар, кейин юзларига суртар эдилар» дейилади.
Имом Термизий ривоят қилган ҳадисда ҳазрати Умар разияллоҳу анҳу «Қачон Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дуода қўл кўтарсалар, юзларига суртмасдан уни туширмас эдилар» деганлар.
Набий алайҳиссаломнинг дуода қўл кўтаришни буюрганлари эса қуйидаги ҳадисда ворид бўлган.
«Қачон Аллоҳдан сўрасанглар, кафтларингизнинг ички томони билан сўранглар, уларнинг орқа томони билан сўраманглар! Бас, қачон дуодан фориғ бўлсангиз, кафтларингизни юзларингизга суртингиз!”. Бу ҳадисни имом Абу Довуд ривоят қилган.
Мазкур ҳадислардан дуода кўл кўтариш шариатда жоиз, балки буюрилган амал экани маълум бўлмоқда. Аслида умумий ҳолатларда қўл кўтариш жоиз экани ва бу ишдан қайтарувчи далил йўқлиги намоздан кейинги дуоларда қўл кўтариш жоизлигига далолат қилади.
Айнан намоздан кейинги дуода қўл кўтариш борасида ҳам ҳадислар ривоят қилинади. Ибн Абу Ҳотим тафсирида Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳунинг «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам салом берганларидан кейин қиблага қараган ҳолда қўлларини кўтариб «Аллоҳим…» деб дуо қилдилар» дегани ривоят қилинади. Табароний ривоятида «Абдуллоҳ ибн Зубайр бир кишининг намоздан фориғ бўлмасдан олдин дуога қўл кўтарганини кўриб «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам намоздан фориғ бўлмасдан дуога қўл кўтармас эдилар» деган» дейилади.
Бу борада булардан бошқа бир неча ҳадислар ривоят қилинади. Гарчи бу ҳадислар заиф санад билан келган бўлса-да, аксар деярли барча уламолар наздида фазилат ва савобга оид амалларда заиф ҳадис ҳужжат бўлаверади.Аср муҳаддиси Анваршоҳ Кашмирий «Файзул Борий» да шундай дейди. «Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аксар дуолари зикр шаклида бўлар эди. Доим тиллари зикр билан нам ҳолатда юрар эдилар. Инсон ҳолатларининг барчасида, туриш, ўтириш ва ёнбошлаш ҳолларида зикрда бўлар эдилар. Барча ҳолларда доимий зикрда бўлсалар у зотга доимо қўл кўтариб юриш шарт бўлмайди. Чунки қўл кўтариш маълум мақсад учун жорий бўлган маълум бир ҳолатдир. У бир нарсани сўрашдир. Бу маънони билгандан кейин юрагингизни сиқаётган нарсадан қутулинг. Қўл кўтариш бидъат эмас. Гарчи Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам намоздан кейин кам ҳолларда қўл кўтарган бўлсалар ҳам, жуда кўп ҳадисларда бунга оғзаки равишда тарғиб қилганлар. Зикр ва дуо бобида у зотнинг одатлари шу эди. У зот учун Аллоҳ таоло ихтиёр этган нарсани ўзларига ихтиёр этганлар ва бошқа ҳолатлар учун умматни тарғиб этганлар. Биздан бирон киши намоздан кейин қўл кўтариб дуо қилишга одатланса у инсон Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ўзлари кўп қилмаган, лекин тарғиб этган ишни қилаётган бўлади. Бу масалани «Найлул фарқадайн»да батафсил зикр қилганман» дейди.
Анваршоҳ Кашмирий мазкур китобнинг бошқа жойида «Намозлардан кейин дуо қилиш инкор этиб бўлмас даражада собит бўлган. Лекин уларда қўл кўтариш нафллардан кейин бир-икки марта ворид бўлган. Баъзилар қўл кўтаришни бидъат дейдилар. Қизиқ, бир-икки марта собит бўлган нарса мустаҳаб бўлмай бидъат бўладими? Бошқа барча мустаҳаб ишлар ҳам шундай шаклга эга-ку?! Гоҳ-гоҳида содир бўлади, кейин уммат унга амал қилишда давом этади» дейди.
Юқорида ўтган нарсалардан бизга маълум бўладики, намоздан кейинги дуоларда қўл кўтариш жоиз, балки мустаҳаб амаллардан экан.
Суфиев Жаъфархон,
Тўрақўрғон туман «Исҳоқхон тўра» жоме
масжиди имом хатиби
***
Duoda qo‘lni ko‘tarish borasida juda ko‘p hadislar kelgan. Hadislarda Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning qo‘llarini ko‘tarib duo qilganlari ham, qo‘l ko‘tarishga buyurganlari ham rivoyat qilinadi. Jumladan, imom Bayhaqiy Sahl ibn Sa’d raziyallohu anhudan rivoyat qilgan hadisda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam duo qilsalar qo‘llari barmoqlarining uchlari yelkalari barobar bo‘lar edi» deyilgan bo‘lsa, Soyib ibn Yazid raziyallohu anhudan qilingan rivoyatda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam duo qilsalar, qo‘l ko‘tarar, keyin yuzlariga surtar edilar» deyiladi.
Imom Termiziy rivoyat qilgan hadisda hazrati Umar raziyallohu anhu «Qachon Rasululloh sollallohu alayhi vasallam duoda qo‘l ko‘tarsalar, yuzlariga surtmasdan uni tushirmas edilar» deganlar.
Nabiy alayhissalomning duoda qo‘l ko‘tarishni buyurganlari esa quyidagi hadisda vorid bo‘lgan.
«Qachon Allohdan so‘rasanglar, kaftlaringizning ichki tomoni bilan so‘ranglar, ularning orqa tomoni bilan so‘ramanglar! Bas, qachon duodan forig‘ bo‘lsangiz, kaftlaringizni yuzlaringizga surtingiz!”. Bu hadisni imom Abu Dovud rivoyat qilgan.
Mazkur hadislardan duoda ko‘l ko‘tarish shariatda joiz, balki buyurilgan amal ekani ma’lum bo‘lmoqda. Aslida umumiy holatlarda qo‘l ko‘tarish joiz ekani va bu ishdan qaytaruvchi dalil yo‘qligi namozdan keyingi duolarda qo‘l ko‘tarish joizligiga dalolat qiladi.
Aynan namozdan keyingi duoda qo‘l ko‘tarish borasida ham hadislar rivoyat qilinadi. Ibn Abu Hotim tafsirida Abu Hurayra raziyallohu anhuning «Rasululloh sollallohu alayhi va sallam salom berganlaridan keyin qiblaga qaragan holda qo‘llarini ko‘tarib «Allohim…» deb duo qildilar» degani rivoyat qilinadi. Tabaroniy rivoyatida «Abdulloh ibn Zubayr bir kishining namozdan forig‘ bo‘lmasdan oldin duoga qo‘l ko‘targanini ko‘rib «Rasululloh sollallohu alayhi va sallam namozdan forig‘ bo‘lmasdan duoga qo‘l ko‘tarmas edilar» degan» deyiladi.
Bu borada bulardan boshqa bir necha hadislar rivoyat qilinadi. Garchi bu hadislar zaif sanad bilan kelgan bo‘lsa-da, aksar deyarli barcha ulamolar nazdida fazilat va savobga oid amallarda zaif hadis hujjat bo‘laveradi.Asr muhaddisi Anvarshoh Kashmiriy «Fayzul Boriy» da shunday deydi. «Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning aksar duolari zikr shaklida bo‘lar edi. Doim tillari zikr bilan nam holatda yurar edilar. Inson holatlarining barchasida, turish, o‘tirish va yonboshlash hollarida zikrda bo‘lar edilar. Barcha hollarda doimiy zikrda bo‘lsalar u zotga doimo qo‘l ko‘tarib yurish shart bo‘lmaydi. Chunki qo‘l ko‘tarish ma’lum maqsad uchun joriy bo‘lgan ma’lum bir holatdir. U bir narsani so‘rashdir. Bu ma’noni bilgandan keyin yuragingizni siqayotgan narsadan qutuling. Qo‘l ko‘tarish bid’at emas. Garchi Rasululloh sollallohu alayhi va sallam namozdan keyin kam hollarda qo‘l ko‘targan bo‘lsalar ham, juda ko‘p hadislarda bunga og‘zaki ravishda targ‘ib qilganlar. Zikr va duo bobida u zotning odatlari shu edi. U zot uchun Alloh taolo ixtiyor etgan narsani o‘zlariga ixtiyor etganlar va boshqa holatlar uchun ummatni targ‘ib etganlar. Bizdan biron kishi namozdan keyin qo‘l ko‘tarib duo qilishga odatlansa u inson Rasululloh sollallohu alayhi va sallam o‘zlari ko‘p qilmagan, lekin targ‘ib etgan ishni qilayotgan bo‘ladi. Bu masalani «Naylul farqadayn»da batafsil zikr qilganman» deydi.
Anvarshoh Kashmiriy mazkur kitobning boshqa joyida «Namozlardan keyin duo qilish inkor etib bo‘lmas darajada sobit bo‘lgan. Lekin ularda qo‘l ko‘tarish nafllardan keyin bir-ikki marta vorid bo‘lgan. Ba’zilar qo‘l ko‘tarishni bid’at deydilar. Qiziq, bir-ikki marta sobit bo‘lgan narsa mustahab bo‘lmay bid’at bo‘ladimi? Boshqa barcha mustahab ishlar ham shunday shaklga ega-ku?! Goh-gohida sodir bo‘ladi, keyin ummat unga amal qilishda davom etadi» deydi.
Yuqorida o‘tgan narsalardan bizga ma’lum bo‘ladiki, namozdan keyingi duolarda qo‘l ko‘tarish joiz, balki mustahab amallardan ekan.
Sufiyev Ja’farxon,
To‘raqo‘rg‘on tuman «Is’hoqxon to‘ra» jome
masjidi imom xatibi
