Эрта никоҳ деганда балоғат ёшига етмаган йигит ва қиз ўртасида тузилган иттифоқ тушунилади. Эрта никоҳга кириш ҳолатлари, айниқса, қизларимиз орасида кўпроқ учраётгани ташвишга солади кишини. Чунки 16-18 ёш уларнинг айни ўқийдиган, бирор касбни эгаллайдиган даври саналади. Ҳали ҳаётда ҳуқуқий, ижтимоий, психологик, маънавий жиҳатдан етук бўлишга улгурмаган қизни қандай қилиб оиладек муқаддас гўшани барпо қилишга йўллаш мумкин? Қолаверса, бўй-басти, ташқи кўриниши жиҳатдан балоғатга етгандек бўлиб кўрингани билан “Коллеж ўқувчиси” мақомидаги келинчак ҳали оилавий ҳаётда бажариладиган турли вазифаларга етарли даражада тайёр бўлмайди. Натижада ҳомиладорликка тайёр эмаслиги, гўдак парвариши борасидаги нўноқлик, рўзғор юритишдаги тажрибасизлик, эрига нисбатан эътиборининг пасайиши, қайнонанинг талабларига тўла жавоб бера олмаслик холатлари юзага келади. Балоғат ёшига етмаган йигит-қизлар оила қуришнинг масъулиятини тўлалигича ҳис қила олмайдилар. Ҳаётий тажрибага эга бўлмаган бу ёшдагилар ўртасида ўзаро ҳурмат, оғир дамларда бир-бирини қўллаб-қувватлаш, ҳаётда учрайдиган қийинчиликларга қарши биргаликда курашиш каби хусусиятлар тўлиқ шаклланмаган бўлади. Яна бир эътиборга молик жиҳати шундаки, эрта никоҳ қуриш ўз навбатида тўлиқ билим олишга, ҳунар эгаллашга ҳам тўсқинлик қилади. Натижада бундай оилаларда моддий жиҳатдан етишмовчиликлар юзага келади. Бу эса ўз навбатида оилавий можароларнинг келиб чиқишига сабаб бўлади. Охир-оқибат янги келин-куёв бир-бирларига мослашишга улгурмай, оилавий муносабатлари дарз кета бошлайди. Бундай никоҳларнинг аксарияти оилавий ажралишлар билан якун топаётгани оила мустаҳкамлигига бир қадар масъул инсонлар сифатида бизни ҳам ташвишга солади. Миллий қадриятларимизга зид бўлган бундай нохуш ҳолатларнинг омили айрим оилаларнинг қизларини мустақил оилавий ҳаётга тайёрлаш борасидаги уқувсизлиги, бу жараённинг моҳиятини тўла англаб етмаслиги, шунингдек, бу борада назарий ва амалий билим олиш имконини берувчи манбаларнинг етарли эмаслиги деб ўйлайман. Қизларни мустақил оилавий ҳаётга тайёрлаш ўта мураккаб жараён саналади. Афсуски, орамизда бу масъулиятли вазифани уддалаш у ёқда турсин, ўз фарзандлари билан маълум масалаларда очиқ-ойдин мулоқотда бўла олмайдиган ота-оналар ҳам учраб туради. Қолаверса, келин ва куёв муносабатларининг мазмунини уларга англатиш вазифасининг қизнинг янга (келинойи)лари, йигитнинг жўралари зиммасига юклаш анъаналарининг мавжудлиги ота-оналарнинг бу жараён моҳиятини тўла тушунмасликларига сабаб бўлмокда.
Бир танишим ҳали 17 ёшга ҳам тўлмаган қизни келин қилаётгани, ёш ‘‘ниҳол’’ни ‘‘эгиб’’ олиш осон бўлиши ҳақида мақтаниб сўзлаб юрди. Тўйдан сўнг ёшгина келинчакни йўлга солиш у ўйлагандек осон эмаслиги маълум бўлиб қолди. Янги оила 1,5 ойгина яшади, холос. Қайнонанинг гапига қараганда, келин жуда қайсар, эрка, уқувсиз, фаросатсиз эмиш. Ёш болага ўхшаб, аразлаб кетиб қолаверармиш… Муқаддас саналмиш бир оиланинг тақдири шу тариқа якун топишига ким айбдор? “Онасининг қарори” билан турмушга чиқишга рози бўлган қизми? Орзу-ҳавасларини тезроқ рўёбга чиқариш ёки фарзанди олдидаги масъулиятидан эртароқ қутулиш мақсадида эрта никоҳнинг салбий оқибатларини била туриб, қизини турмуш қуришга ундаган онами? Ё бўлмаса, навниҳол келинчакни ўз бағрига олиб, билмаганларини ўргатиб, йўлга солиш ўрнига, уни уқувсизликда айблаган қайнонами? Ким айбдор бўлмасин, энди уни қидиришдан нима наф? Ғишт қолипидан кўчиб бўлди-ку ахир.
Фарзандларнинг бахти, камолини кўришни ҳаммадан ҳам кўра кўпроқ оналаримиз орзулашади. Лекин аксарият ҳолларда эрта турмуш қуриш тўғрисидаги қарорнинг ташаббускори ҳам айнан оналарнинг ўзлари эканлиги бизни ўйлантиради. Эрта турмуш қурган ёш оилаларнинг арзимас сабаблар билан ажрашиб кетаётгани жабрини бегуноҳ норасидалар тортаётгани эса янги муаммоларнинг келиб чиқишига сабаб бўлади.
Ёшларимизнинг таълим олиши, касб-ҳунар эгаллаши, келгуси оилавий ҳаётини муаммосиз ташкил этиши масаласи давлатимизнинг устувор йўналиши қилиб белгиланган, бу эзгу мақсадларга амалга ошириш учун қанчадан-қанча маблағ сарфланаётган бир пайтда ота-оналаримиз, бува ва бувиларимиз фарзандларининг келажагини бу тарзда ҳал этишларини қандай баҳолаш мумкин?! Халқимизда “Касалликни даволагандан кўра унинг олдини олган афзал” деган пурмаъно ҳикмат бор. Эрта никоҳ муаммосини ёшлар, ота-оналар, маҳалла мутахассислари билан хамкорликда “Эрта никоҳнинг салбий оқибатлари” мавзусида суҳбатлар ўтказилса, оналар ўртасида тушунтириш, тарғибот ишларини кўпроқ олиб борилса мақсадга мувофиқ бўлар эди. Шунингдек, маҳаллаларда фаол аёллар ролини кучайтириш бўйича тадбирларга эътиборимизни қаратишимиз зарур. Зеро, оилаларнинг бахтли, мустаҳкам, фаровон бўлишида онанинг, аёлнинг ўрнини ҳеч ким босаолмайди. Ҳазрат Алишер Навоий:
“Юз жафо қилса манга, бир қатла фарёд айламон,
Элга қилса бир жафо, юз қатла фарёд айларам”,
дея хитоб қилганида эл бошига тушган жафонинг юки қанчалар оғир эканлиги, унга бефарқлик эса кўпчиликнинг бу кулфат домига тортилишига сабаб бўлишини назарда тутган бўлса, не ажаб?! Зотан, элнинг дарди билан яшаш, унинг қувончу ташвишларини ўзиники деб билиш халқимизга хос фазилатдир. Шундай экан, эрта никоҳлар, уларнинг салбий оқибатлари масаласи, барчамизнинг оғриқли муаммоларимиздан биридир.Келинг, азизлар, бу жиддий масалага масъулият билан ёндашайлик. Токи, бундай иллатлар фарзандларимиз ҳаётига, бахтига соя солмасин, эрта турмушнинг “мушти”дан ҳеч ким азият чекмасин!
Аллоҳ таоло барчамизни оилаларимизни муқаддаслиги, никоҳни илоҳий муқаддас ришта эканлигини тушуниб етиб, бу борада келган барча кўрсатма ва қайтариқларга тўлақонли амал қилиб, ўзгаларга ибрат ва намуна бўлиб фаолият олиб бориш насиб қилсин.
Р.Кадирова
Хоразм вилоятидан
* * *
Erta nikoh deganda balog‘at yoshiga yetmagan yigit va qiz o‘rtasida tuzilgan ittifoq tushuniladi. Erta nikohga kirish holatlari, ayniqsa, qizlarimiz orasida ko‘proq uchrayotgani tashvishga soladi kishini. Chunki 16-18 yosh ularning ayni o‘qiydigan, biror kasbni egallaydigan davri sanaladi. Hali hayotda huquqiy, ijtimoiy, psixologik, ma’naviy jihatdan yetuk bo‘lishga ulgurmagan qizni qanday qilib oiladek muqaddas go‘shani barpo qilishga yo‘llash mumkin? Qolaversa, bo‘y-basti, tashqi ko‘rinishi jihatdan balog‘atga yetgandek bo‘lib ko‘ringani bilan “Kollej o‘quvchisi” maqomidagi kelinchak hali oilaviy hayotda bajariladigan turli vazifalarga yetarli darajada tayyor bo‘lmaydi. Natijada homiladorlikka tayyor emasligi, go‘dak parvarishi borasidagi no‘noqlik, ro‘zg‘or yuritishdagi tajribasizlik, eriga nisbatan e’tiborining pasayishi, qaynonaning talablariga to‘la javob bera olmaslik xolatlari yuzaga keladi. Balog‘at yoshiga yetmagan yigit-qizlar oila qurishning mas’uliyatini to‘laligicha his qila olmaydilar. Hayotiy tajribaga ega bo‘lmagan bu yoshdagilar o‘rtasida o‘zaro hurmat, og‘ir damlarda bir-birini qo‘llab-quvvatlash, hayotda uchraydigan qiyinchiliklarga qarshi birgalikda kurashish kabi xususiyatlar to‘liq shakllanmagan bo‘ladi. Yana bir e’tiborga molik jihati shundaki, erta nikoh qurish o‘z navbatida to‘liq bilim olishga, hunar egallashga ham to‘sqinlik qiladi. Natijada bunday oilalarda moddiy jihatdan yetishmovchiliklar yuzaga keladi. Bu esa o‘z navbatida oilaviy mojarolarning kelib chiqishiga sabab bo‘ladi. Oxir-oqibat yangi kelin-kuyov bir-birlariga moslashishga ulgurmay, oilaviy munosabatlari darz keta boshlaydi. Bunday nikohlarning aksariyati oilaviy ajralishlar bilan yakun topayotgani oila mustahkamligiga bir qadar mas’ul insonlar sifatida bizni ham tashvishga soladi. Milliy qadriyatlarimizga zid bo‘lgan bunday noxush holatlarning omili ayrim oilalarning qizlarini mustaqil oilaviy hayotga tayyorlash borasidagi uquvsizligi, bu jarayonning mohiyatini to‘la anglab yetmasligi, shuningdek, bu borada nazariy va amaliy bilim olish imkonini beruvchi manbalarning yetarli emasligi deb o‘ylayman. Qizlarni mustaqil oilaviy hayotga tayyorlash o‘ta murakkab jarayon sanaladi. Afsuski, oramizda bu mas’uliyatli vazifani uddalash u yoqda tursin, o‘z farzandlari bilan ma’lum masalalarda ochiq-oydin muloqotda bo‘la olmaydigan ota-onalar ham uchrab turadi. Qolaversa, kelin va kuyov munosabatlarining mazmunini ularga anglatish vazifasining qizning yanga (kelinoyi)lari, yigitning jo‘ralari zimmasiga yuklash an’analarining mavjudligi ota-onalarning bu jarayon mohiyatini to‘la tushunmasliklariga sabab bo‘lmokda.
Bir tanishim hali 17 yoshga ham to‘lmagan qizni kelin qilayotgani, yosh «nihol»ni «egib» olish oson bo‘lishi haqida maqtanib so‘zlab yurdi. To‘ydan so‘ng yoshgina kelinchakni yo‘lga solish u o‘ylagandek oson emasligi ma’lum bo‘lib qoldi. Yangi oila 1,5 oygina yashadi, xolos. Qaynonaning gapiga qaraganda, kelin juda qaysar, erka, uquvsiz, farosatsiz emish. Yosh bolaga o‘xshab, arazlab ketib qolaverarmish… Muqaddas sanalmish bir oilaning taqdiri shu tariqa yakun topishiga kim aybdor? “Onasining qarori” bilan turmushga chiqishga rozi bo‘lgan qizmi? Orzu-havaslarini tezroq ro‘yobga chiqarish yoki farzandi oldidagi mas’uliyatidan ertaroq qutulish maqsadida erta nikohning salbiy oqibatlarini bila turib, qizini turmush qurishga undagan onami? Yo bo‘lmasa, navnihol kelinchakni o‘z bag‘riga olib, bilmaganlarini o‘rgatib, yo‘lga solish o‘rniga, uni uquvsizlikda ayblagan qaynonami? Kim aybdor bo‘lmasin, endi uni qidirishdan nima naf? G‘isht qolipidan ko‘chib bo‘ldi-ku axir.
Farzandlarning baxti, kamolini ko‘rishni hammadan ham ko‘ra ko‘proq onalarimiz orzulashadi. Lekin aksariyat hollarda erta turmush qurish to‘g‘risidagi qarorning tashabbuskori ham aynan onalarning o‘zlari ekanligi bizni o‘ylantiradi. Erta turmush qurgan yosh oilalarning arzimas sabablar bilan ajrashib ketayotgani jabrini begunoh norasidalar tortayotgani esa yangi muammolarning kelib chiqishiga sabab bo‘ladi.
Yoshlarimizning ta’lim olishi, kasb-hunar egallashi, kelgusi oilaviy hayotini muammosiz tashkil etishi masalasi davlatimizning ustuvor yo‘nalishi qilib belgilangan, bu ezgu maqsadlarga amalga oshirish uchun qanchadan-qancha mablag‘ sarflanayotgan bir paytda ota-onalarimiz, buva va buvilarimiz farzandlarining kelajagini bu tarzda hal etishlarini qanday baholash mumkin?! Xalqimizda “Kasallikni davolagandan ko‘ra uning oldini olgan afzal” degan purma’no hikmat bor. Erta nikoh muammosini yoshlar, ota-onalar, mahalla mutaxassislari bilan xamkorlikda “Erta nikohning salbiy oqibatlari” mavzusida suhbatlar o‘tkazilsa, onalar o‘rtasida tushuntirish, targ‘ibot ishlarini ko‘proq olib borilsa maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Shuningdek, mahallalarda faol ayollar rolini kuchaytirish bo‘yicha tadbirlarga e’tiborimizni qaratishimiz zarur. Zero, oilalarning baxtli, mustahkam, farovon bo‘lishida onaning, ayolning o‘rnini hech kim bosaolmaydi. Hazrat Alisher Navoiy:
“Yuz jafo qilsa manga, bir qatla faryod aylamon,
Elga qilsa bir jafo, yuz qatla faryod aylaram”,
deya xitob qilganida el boshiga tushgan jafoning yuki qanchalar og‘ir ekanligi, unga befarqlik esa ko‘pchilikning bu kulfat domiga tortilishiga sabab bo‘lishini nazarda tutgan bo‘lsa, ne ajab?! Zotan, elning dardi bilan yashash, uning quvonchu tashvishlarini o‘ziniki deb bilish xalqimizga xos fazilatdir. Shunday ekan, erta nikohlar, ularning salbiy oqibatlari masalasi, barchamizning og‘riqli muammolarimizdan biridir.Keling, azizlar, bu jiddiy masalaga mas’uliyat bilan yondashaylik. Toki, bunday illatlar farzandlarimiz hayotiga, baxtiga soya solmasin, erta turmushning “mushti”dan hech kim aziyat chekmasin!
Alloh taolo barchamizni oilalarimizni muqaddasligi, nikohni ilohiy muqaddas rishta ekanligini tushunib yetib, bu borada kelgan barcha ko‘rsatma va qaytariqlarga to‘laqonli amal qilib, o‘zgalarga ibrat va namuna bo‘lib faoliyat olib borish nasib qilsin.
R.Kadirova
Xorazm viloyatidan
