Савол: Ассалому алайкум!
— Мен макулатура сотиш билан шуғулланаман. Гоҳида ушбу қоғозлар орасидан эскирган Қуръон варақлари ва бошқа диний ёзуви бор қоғозлар ҳам чиқиб қолади. Уларни нима қилсам бўлади?
Жавоб: Ва алайкум ассалом!
— Маълумки, динимизда Аллоҳ таолонинг каломи ҳамда гўзал исмлари ёзилган қоғоз ва бошқа нарсаларни хорлаш ёки беҳурмат қилишдан қайтарилган, аксинча уларни эъзоз ва эҳтиром қилишга буюрилган. Шунинг учун, бундай муқаддас битикли қоғозларни макулатурага топшириш мутлақо ярамайди.
Аллоҳ таоло бу ҳақида бундай хитоб қилади:
ذَلِكَ وَمَنْ يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ
“Гап шудир: Кимки Аллоҳнинг шиорларини улуғ деб билса, бас, албатта, бу дилларнинг тақвосидандир” (Ҳаж сураси, 32 оят).
Демак, оят ва ҳадислар ёзилган китоб ёки варақлар ўқиш учун яроқли бўлса, уларни ҳеч бир йўл билан йўқ қилиш жоиз бўлмайди, балки уларни фойдаланадиган кишиларга топшириш лозим.
Аммо улар эскириб, ўқишга яроқсиз ҳолатга келиб қолган бўлса, уларни тоза бир латтага ўраб, оёқ ости қилинмайдиган ерга кўмилади. Бу ҳақда Аллома Ҳаскафий роҳимаҳуллоҳ айтадилар: “Фойдаланиб бўлмайдиган китоблардан Аллоҳ таолонинг фаришталар ва Пайғамбарларнинг исми ўчирилади ва ёқиб юборилади. Ўчирмасдан туриб ҳам оқар сувга оқизиб юборишнинг зарари йўқ. Кўмиш ҳам мумкин. Кўмиш энг афзал йўлдир. Зеро, Анбиёлар ҳам дафн этилганлар” (“Дуррул мухтор” китоби).
Демак, сизнинг қўлингизга келиб тушган муқаддас ёзувли варақларни имкони бўлса, кўмилади ёки ёқилади. Агар бу иш машаққат туғдирса, махсус воситалар ёрдамида ёзувларини кетказиб, қайта ишлаш мумкин.
Ҳозирга келиб эса, қоғозлардаги ҳар қандай ёзувларни кеткиза оладиган махсус воситалар ишлаб чиқилган. Шунга кўра, замонавий фатво марказлари ёзув ва ҳарфлари тўлиқ ўчирилган ва махсус ишлов берилган қоғозларни қайтадан фойдаланиш мумкинлигига фатво бермоқдалар. Бунинг сабаби улардаги оят ва ҳадис ҳамда бошқа диний ёзувлардан асар қолмаганидир.
Бу ҳақда Аллома Ибн Нужайм роҳимаҳуллоҳ бундай деганлар: «Қуръон ёзилган лавҳ (доска, тахта)ни ўчириб, уни дунё ишига ишлатса, жоиздир» («Ал-Баҳр ар-Роиқ» китоби).
Бундан ташқари олдинги вақтларда қоғоз ва китоблар кам бўлгани учун, уларни ерга кўмиш машаққат эмас эди. Ҳозирда эса, уларнинг ҳажм ва миқдори кўпайгани сабабли бу миқдордаги китоб ва қоғозларни кўмиш катта машаққат ва сарф-харажат талаб қилади. Динимиз эса, машаққатга буюрмайди.
Шу билан бирга уларни кўмиб юборилса, ҳеч ким фойдалана олмайди. Аммо уларни қайта ишлаб қоғоз ҳолига келтирилса, қайтадан фойдаланиш мумкин. Бироқ, шуни ҳам таъкидлаш жоизки, ушбу амалиёт жараёнида мусҳаф ёки оят ёзилган қоғозларни ушлашда уларнинг ҳурматини жойига қўйиш, таҳоратли ёки қўлқопли бўлиш лозим бўлади. Валлоҳу аълам.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Фатво маркази
***
Savol: Assalomu alaykum!
— Men makulatura sotish bilan shug‘ullanaman. Gohida ushbu qog‘ozlar orasidan eskirgan Qur’on varaqlari va boshqa diniy yozuvi bor qog‘ozlar ham chiqib qoladi. Ularni nima qilsam bo‘ladi?
Javob: Va alaykum assalom!
— Ma’lumki, dinimizda Alloh taoloning kalomi hamda go‘zal ismlari yozilgan qog‘oz va boshqa narsalarni xorlash yoki behurmat qilishdan qaytarilgan, aksincha ularni e’zoz va ehtirom qilishga buyurilgan. Shuning uchun, bunday muqaddas bitikli qog‘ozlarni makulaturaga topshirish mutlaqo yaramaydi.
Alloh taolo bu haqida bunday xitob qiladi:
ذَلِكَ وَمَنْ يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ
“Gap shudir: Kimki Allohning shiorlarini ulug‘ deb bilsa, bas, albatta, bu dillarning taqvosidandir” (Haj surasi, 32 oyat).
Demak, oyat va hadislar yozilgan kitob yoki varaqlar o‘qish uchun yaroqli bo‘lsa, ularni hech bir yo‘l bilan yo‘q qilish joiz bo‘lmaydi, balki ularni foydalanadigan kishilarga topshirish lozim.
Ammo ular eskirib, o‘qishga yaroqsiz holatga kelib qolgan bo‘lsa, ularni toza bir lattaga o‘rab, oyoq osti qilinmaydigan yerga ko‘miladi. Bu haqda Alloma Haskafiy rohimahulloh aytadilar: “Foydalanib bo‘lmaydigan kitoblardan Alloh taoloning farishtalar va Payg‘ambarlarning ismi o‘chiriladi va yoqib yuboriladi. O‘chirmasdan turib ham oqar suvga oqizib yuborishning zarari yo‘q. Ko‘mish ham mumkin. Ko‘mish eng afzal yo‘ldir. Zero, Anbiyolar ham dafn etilganlar” (“Durrul muxtor” kitobi).
Demak, sizning qo‘lingizga kelib tushgan muqaddas yozuvli varaqlarni imkoni bo‘lsa, ko‘miladi yoki yoqiladi. Agar bu ish mashaqqat tug‘dirsa, maxsus vositalar yordamida yozuvlarini ketkazib, qayta ishlash mumkin.
Hozirga kelib esa, qog‘ozlardagi har qanday yozuvlarni ketkiza oladigan maxsus vositalar ishlab chiqilgan. Shunga ko‘ra, zamonaviy fatvo markazlari yozuv va harflari to‘liq o‘chirilgan va maxsus ishlov berilgan qog‘ozlarni qaytadan foydalanish mumkinligiga fatvo bermoqdalar. Buning sababi ulardagi oyat va hadis hamda boshqa diniy yozuvlardan asar qolmaganidir.
Bu haqda Alloma Ibn Nujaym rohimahulloh bunday deganlar: «Qur’on yozilgan lavh (doska, taxta)ni o‘chirib, uni dunyo ishiga ishlatsa, joizdir» («Al-Bahr ar-Roiq» kitobi).
Bundan tashqari oldingi vaqtlarda qog‘oz va kitoblar kam bo‘lgani uchun, ularni yerga ko‘mish mashaqqat emas edi. Hozirda esa, ularning hajm va miqdori ko‘paygani sababli bu miqdordagi kitob va qog‘ozlarni ko‘mish katta mashaqqat va sarf-xarajat talab qiladi. Dinimiz esa, mashaqqatga buyurmaydi.
Shu bilan birga ularni ko‘mib yuborilsa, hech kim foydalana olmaydi. Ammo ularni qayta ishlab qog‘oz holiga keltirilsa, qaytadan foydalanish mumkin. Biroq, shuni ham ta’kidlash joizki, ushbu amaliyot jarayonida mus’haf yoki oyat yozilgan qog‘ozlarni ushlashda ularning hurmatini joyiga qo‘yish, tahoratli yoki qo‘lqopli bo‘lish lozim bo‘ladi. Vallohu a’lam.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Fatvo markazi
