Сарлавҳани ўқиб, никоҳ ҳам ибодат бўлиши мумкинми, дейишга шошилманг. Биз ибодат деганда фақат намоз ўқишни, рўза тутишни, ҳаж қилишни тушуниб қолганмиз. Аслида, ибодатнинг қамрови кенг. Холис Аллоҳ учун қилинган ҳар бир амал ибодатдир.
Оила қадр-қиммат, меҳр-оқибат, яхшилик, эзгулик, инсоф-диёнат, тўғрилик ўргатиладиган, минг йиллик урф-одатларимиз илдиз отадиган ажойиб гўшадир. Оилада болалар тарбияланади, диний қадриятлар улуғланади. Бир сўз билан айтганда, бу маскан инсон камолотида муҳим ўрин тутади.
Муқаддас динимиз таълимоти биз мўмин-мусулмонларга соғлом эътиқодни, ибодатларни адо этиш тартибини ўргатиш билан бирга, муомалот маслаларида ҳам ўзининг илоҳий кўратмаларини берган.
Аллоҳ таоло пайғамбарлар орқали оила масаласига алоҳида аҳамият бериб, унинг мустаҳкам бўлиши, ундан кўзланган мақсад юзага чиқиши учун ҳар қайси даврга мувофиқ низом ва қонунларни жорий қилган. Оила қуриш Исломдан аввал ҳам бўлган, лекин оилада эрнинг ва аёлнинг ҳуқуқлари ва масъулиятлари тўлиқ кўрсатиб берилмаган. Ислом келгач, бу масала ҳам ҳал этилди.
Аллоҳ таоло барча мавжудотларни жуфт-жуфт қилиб яратди. Бу ҳақда Рум сурасида марҳамат қилади:
وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً
إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ
“Унинг аломатларидан (яна бири) – сизлар (нафсни қондириш жиҳатидан) таскин топишингиз учун ўзларингиздан жуфтлар яратгани ва ўртангизда иноқлик ва меҳрибонлик пайдо қилганидир. Албатта, бунда тафаккур қиладиган кишилар учун аломатлар бордир” (21-оят).
Жамиятнинг шоҳасари бўлган оила қуришга тайёрланиш, никоҳ қуриб, умматнинг сафини кенгайтириш йўлида елиб-югуриш ҳам ибодатдир. Намозимиз мукаммал бўлиши учун, аввало, таҳоратни тўлиқ қилиш керак. Рўзамиз тўкис бўлиши учун нафсимизни тийганимиз каби никоҳимиз барқарор бўлиши учун оила илмини билишимиз керак.
Одам вафот этса, ҳамма иши тўхтайди. Илло, никоҳ жаннатда ҳам давом этади. “Одамзодга никоҳ ва имондан бошқа ҳатто жаннатда ҳам давом этадиган ибодат йўқ. Оила шундай саодатбахш бир боғки, у ҳатто жаннатда ҳам давом этади. Ҳар қандай шартнома маълум муддатдан сўнг кучини йўқотади, аммо бир-бирларидан рози бўлган умр йўлдошларнинг биргаликдаги ҳаёти ўлим билан ҳам тугамайди”, дейилади “Дуррул мухтор” китобининг “Никоҳ” фаслида.
Шундай экан, оилага, турмуш қуриш масаласига панжа орасидан қарамаслик керак. Бу масалага беэътибор бўлган жамият таназзулга маҳкум эканини статистик маълумотлар ҳам тасдиқлайди.
Дунё миқёсида Бельгия 70 фоиз ажрим билан оилаларнинг барбод бўлиши бўйича биринчи ўринда, Чили 3 фоиз ажрим билан охирги ўринда турибди. Юртимизда ҳам оилавий ажримлар кўпаяётганини кишини ташвишга солади.
Ота-оналар фарзандини ёш, одоб-ахлоқ жиҳатидан оила қуришга тайёр эканига қаноат ҳосил қилишлари, сўнг никоҳдан ўтказишлари шарт. Умр савдоси бўлган никоҳ масаласи доимо кенг мушоҳада ҳамда кенгаш билан амалга оширилгани маъқул. Зеро, ҳадиси шарифда: “Қизларни турмушга бериш борасида оналари билан маслаҳатлашинглар”, дейилган.
Эрта никоҳ ҳам қатъий қораланади. Қизларнинг жуда ёш турмушга чиқишлари ҳақида ҳанафий мазҳаби фақиҳларидан Ибн Шубурма ва Баттийлар мутлақо салбий фикр билдиришган. Ислом шариатида хотин-қизларни ҳам илм-маърифатли, ҳаётида зарур бўладиган маълумотларга эга бўлишларига ундовчи ҳадислар кўп. Хусусан, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Илм талаб қилиш барча мусулмон эркак ва аёлга фарз”, дея марҳамат қилганлар.
Балоғат ёши – бу камолот ёши эмас. Бунинг устига ҳозирги давр талаби ҳам бутунлай ўзгача. Ёшлар мажбурий ўрта таълим босқичларини босиб ўтишлари шарт. Зеро, динимиз таълимотига кўра, илм олиш, маърифатли бўлиш, ҳаёт учун зарур кўникмаларни ўрганиш ҳар бир аёлга фарздир. Булардан олдин турмушга чиққан қизнинг ўқишлари сустлашгани, оила юмушларида қийналгани, эпсиз уй бекаси ҳамда бўлажак фарзандларнинг тарбияси ишончсиз қўлларда қолганининг гувоҳи бўлинади. Илмли, касб-ҳунарли аёлгина фарзандини яхши инсон қилиб тарбиялай олади.
Хуллас, никоҳ ва оила қуриш жуда катта масъулият ва ибодатдир. Бежиз Мирзо Кенжабек:
Агар жуфти ҳалол бирла кўнгилхушлик этар бўлсанг,
Фалак шоҳид, малак ҳозир, бу суҳбат ҳам ибодатдир.
Бу Исломдир, бутун умринг ибодат ҳолига келгай,
Ва огоҳлик билан ўтган шу фурсат ҳам ибодатдир, демаган.
Абдуқаҳҳор домла ЮНУСОВ,
Тошкент шаҳар бош имом-хатиби
* * *
Sarlavhani o‘qib, nikoh ham ibodat bo‘lishi mumkinmi, deyishga shoshilmang. Biz ibodat deganda faqat namoz o‘qishni, ro‘za tutishni, haj qilishni tushunib qolganmiz. Aslida, ibodatning qamrovi keng. Xolis Alloh uchun qilingan har bir amal ibodatdir.
Oila qadr-qimmat, mehr-oqibat, yaxshilik, ezgulik, insof-diyonat, to‘g‘rilik o‘rgatiladigan, ming yillik urf-odatlarimiz ildiz otadigan ajoyib go‘shadir. Oilada bolalar tarbiyalanadi, diniy qadriyatlar ulug‘lanadi. Bir so‘z bilan aytganda, bu maskan inson kamolotida muhim o‘rin tutadi.
Muqaddas dinimiz ta’limoti biz mo‘min-musulmonlarga sog‘lom e’tiqodni, ibodatlarni ado etish tartibini o‘rgatish bilan birga, muomalot maslalarida ham o‘zining ilohiy ko‘ratmalarini bergan.
Alloh taolo payg‘ambarlar orqali oila masalasiga alohida ahamiyat berib, uning mustahkam bo‘lishi, undan ko‘zlangan maqsad yuzaga chiqishi uchun har qaysi davrga muvofiq nizom va qonunlarni joriy qilgan. Oila qurish Islomdan avval ham bo‘lgan, lekin oilada erning va ayolning huquqlari va mas’uliyatlari to‘liq ko‘rsatib berilmagan. Islom kelgach, bu masala ham hal etildi.
Alloh taolo barcha mavjudotlarni juft-juft qilib yaratdi. Bu haqda Rum surasida marhamat qiladi:
وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً
إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ
“Uning alomatlaridan (yana biri) – sizlar (nafsni qondirish jihatidan) taskin topishingiz uchun o‘zlaringizdan juftlar yaratgani va o‘rtangizda inoqlik va mehribonlik paydo qilganidir. Albatta, bunda tafakkur qiladigan kishilar uchun alomatlar bordir” (21-oyat).
Jamiyatning shohasari bo‘lgan oila qurishga tayyorlanish, nikoh qurib, ummatning safini kengaytirish yo‘lida yelib-yugurish ham ibodatdir. Namozimiz mukammal bo‘lishi uchun, avvalo, tahoratni to‘liq qilish kerak. Ro‘zamiz to‘kis bo‘lishi uchun nafsimizni tiyganimiz kabi nikohimiz barqaror bo‘lishi uchun oila ilmini bilishimiz kerak.
Odam vafot etsa, hamma ishi to‘xtaydi. Illo, nikoh jannatda ham davom etadi. “Odamzodga nikoh va imondan boshqa hatto jannatda ham davom etadigan ibodat yo‘q. Oila shunday saodatbaxsh bir bog‘ki, u hatto jannatda ham davom etadi. Har qanday shartnoma ma’lum muddatdan so‘ng kuchini yo‘qotadi, ammo bir-birlaridan rozi bo‘lgan umr yo‘ldoshlarning birgalikdagi hayoti o‘lim bilan ham tugamaydi”, deyiladi “Durrul muxtor” kitobining “Nikoh” faslida.
Shunday ekan, oilaga, turmush qurish masalasiga panja orasidan qaramaslik kerak. Bu masalaga bee’tibor bo‘lgan jamiyat tanazzulga mahkum ekanini statistik ma’lumotlar ham tasdiqlaydi.
Dunyo miqyosida Belgiya 70 foiz ajrim bilan oilalarning barbod bo‘lishi bo‘yicha birinchi o‘rinda, Chili 3 foiz ajrim bilan oxirgi o‘rinda turibdi. Yurtimizda ham oilaviy ajrimlar ko‘payayotganini kishini tashvishga soladi.
Ota-onalar farzandini yosh, odob-axloq jihatidan oila qurishga tayyor ekaniga qanoat hosil qilishlari, so‘ng nikohdan o‘tkazishlari shart. Umr savdosi bo‘lgan nikoh masalasi doimo keng mushohada hamda kengash bilan amalga oshirilgani ma’qul. Zero, hadisi sharifda: “Qizlarni turmushga berish borasida onalari bilan maslahatlashinglar”, deyilgan.
Erta nikoh ham qat’iy qoralanadi. Qizlarning juda yosh turmushga chiqishlari haqida hanafiy mazhabi faqihlaridan Ibn Shuburma va Battiylar mutlaqo salbiy fikr bildirishgan. Islom shariatida xotin-qizlarni ham ilm-ma’rifatli, hayotida zarur bo‘ladigan ma’lumotlarga ega bo‘lishlariga undovchi hadislar ko‘p. Xususan, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam: “Ilm talab qilish barcha musulmon erkak va ayolga farz”, deya marhamat qilganlar.
Balog‘at yoshi – bu kamolot yoshi emas. Buning ustiga hozirgi davr talabi ham butunlay o‘zgacha. Yoshlar majburiy o‘rta ta’lim bosqichlarini bosib o‘tishlari shart. Zero, dinimiz ta’limotiga ko‘ra, ilm olish, ma’rifatli bo‘lish, hayot uchun zarur ko‘nikmalarni o‘rganish har bir ayolga farzdir. Bulardan oldin turmushga chiqqan qizning o‘qishlari sustlashgani, oila yumushlarida qiynalgani, epsiz uy bekasi hamda bo‘lajak farzandlarning tarbiyasi ishonchsiz qo‘llarda qolganining guvohi bo‘linadi. Ilmli, kasb-hunarli ayolgina farzandini yaxshi inson qilib tarbiyalay oladi.
Xullas, nikoh va oila qurish juda katta mas’uliyat va ibodatdir. Bejiz Mirzo Kenjabek:
Agar jufti halol birla ko‘ngilxushlik etar bo‘lsang,
Falak shohid, malak hozir, bu suhbat ham ibodatdir.
Bu Islomdir, butun umring ibodat holiga kelgay,
Va ogohlik bilan o‘tgan shu fursat ham ibodatdir, demagan.
Abduqahhor domla YUNUSOV,
Toshkent shahar bosh imom-xatibi
