Айни кунларда бобомиз Мир Алишер Навоий ҳазратларининг 580 йиллик таваллуди кенг тарзда нишонланмоқда. У зот буюк шоир ва давлат арбоби бўлиш билан бирга, тасаввуфда ҳам юксак чўққиларни забт этганлар десак, муболаға бўлмайди.
Тасаввуф таълимоти халқни ягона мақсад атрофида бирлаштирган, жамиятнинг турли табақалари ўртасида дўстлик, биродарлик ришталарини илдиз отишига замин яратган. У доимо ҳалоллик, меҳнатсеварлик, адолат ва ростгўйлик каби умуминсоний қадриятларини ўзида мужассам этган.
Тасаввуф таълимоти тўрт йўналишни ўз ичига олади: шариат, тариқат, маърифат, ҳақиқат.
Шариат – ислом дини фиқҳ қоидаларига қатъий амал қилиш йўли.
Тариқат – одоб, ахлоқ, яъни инсоннинг юриш-туриш ҳаракатлари, кўркам муомала, хулқ-атвор гўзаллиги, ички поклиги, маъноли сўзлаш йўлидир.
Маърифат – ўз нафсидан кечиб, ўзликни йўқотган ҳолда Ҳаққа йўл тутмоқдир. Сиррий Сақатий баёнида: “Маърифатнинг бошланиши нафсни поклаб, Ҳақ учун ажратишдир”, деб ёзилган. Шу боис авлиёлар ислом эътиқодидаги уч йўналишга маърифат йўналишини қўшган ҳолда Ҳаққа йўналганлар.
Ҳақиқат – ўз руҳини илоҳий сифатларга улашиб кетишга йўналтириб, Ҳақни топишдир.
Тасаввуф тарбияловчи сифатига эга бўлиб, у руҳият оламининг, қолаверса, инсоният тафаккур оламининг инсон иродасини оширмоқ билан кишини доноликка чорловчи, ўз-ўзини тарбиялаш, барча ишларда илмга асосланиш, ақл идрокни юксалтириш, нафс хоҳишидан узоқ бўлиш каби фазилатларга етаклайди.
Тасаввуф инсоният маънавий оламида энг етук ва энг мураккаб илмий таълимот десак, хато бўлмас. Тасаввуф таълимоти Аллоҳ таолога интилиш сулуки (йўли) бўлиб, инсон ана шу йўл орқали Аллоҳ таоло қудратини тафаккур этиб, ўзлигини англаб, қалбининг очилмаган имкониятларини ишга солиш, бу билан Аллоҳ таолонинг каромат нуридан баҳраманд бўлиш имконига эгадир. Инсон ўз руҳини Аллоҳ таолога яқинлаштириб, синов дунёсининг фоний ва ўткинчилигини англаб етган ҳолда, боқий дунёни идрок этишга интилади, Аллоҳ таолонинг қудрати чексизлигини англайди.
“Насойимул муҳаббат”нинг Шайх Абулҳасан Харақоний баёнида шундай жумлалар бор: «Андин сўрдиларки: “Сўфий кимдур?”. Дедики: “Киши мураққаъ ва сажжода била сўфий бўлмағай ва русум ва одот била сўфий бўлмағай. Сўфий улдурки, бўлмағай”. Ҳам ул дебдурки: “Сўфий бир кундурки, кунаска эҳтиёжи бўлмағай ва бир кечадурки, ойға эҳтиёжи бўлмағай ва бир йўқдурки борлиққа ҳожати бўлмағай”».
Дарҳақиқат, тасаввуф аҳлининг ташқи дунё билан ички дунёни ажратмаслик, ахлоқ, қалб ва руҳ тарбияси орқали инсонда қудратли бирлик туйғусини яратиш тажрибалари ҳамма замонлар учун ибратли.
Биз огоҳлик ҳақида кўп гапирамиз. Лекин инсонни ёвузлик ва жаҳолатдан муҳофаза этгувчи ҳақиқий огоҳлик “ҳар нафас” ҳолидан огоҳлик эканлигига унча эътибор қилмайдмиз. Ҳолбуки, Навоий қаҳр, ғазаб ва жоҳилликлардан покланган, илоҳий сифат ила сифатланган ҳол ва нафасни:
Бас муни анфоси муқаддас дегил,
Балки муқаддас дема, ақдас дегил, – дейди.
Биз бу зотнинг ҳаёт ва ижодларини ўрганар эканмиз, ундаги панду ўгитларни ҳаётимизга тадбиқ қилиб, ички ва ташқи дунёимизни гўзаллаштиришга ҳаракат қилмоғимиз даркор.
Убайдуллоҳ АБДУЛЛАЕВ,
Фарғона вилояти бош имом-хатиби
